Neidio i'r cynnwys

Wcreineg

Oddi ar Wicipedia
Wcreineg
Enghraifft o'r canlynoliaith naturiol, iaith fyw Edit this on Wikidata
MathSlafeg dwyreiniol Edit this on Wikidata
Rhagflaenwyd ganRwtheneg Edit this on Wikidata
RhagflaenyddRwtheneg, Hen Rwtheneg Edit this on Wikidata
Enw brodorolукраїнська мова Edit this on Wikidata
Nifer y siaradwyr 
  • 26,900,000 (2023),[1]
  •  
  • 27,300,000 (2019),[2]
  •  
  • 34,710,100 (2003)[3]
  • cod ISO 639-1uk Edit this on Wikidata
    cod ISO 639-2ukr Edit this on Wikidata
    cod ISO 639-3ukr Edit this on Wikidata
    GwladwriaethWcráin, Rwsia, Gwlad Pwyl, Canada, Casachstan, Belarws, Rwmania, Slofacia, Serbia, Unol Daleithiau America, Hwngari, Tsiecia, Moldofa Edit this on Wikidata
    RhanbarthDwyrain Ewrop, Canolbarth Ewrop Edit this on Wikidata
    System ysgrifennuYr wyddor Gyrilig Edit this on Wikidata
    Corff rheoleiddioAcademi Genedlaethol Gwyddorau Wcráin, Institiwt yr Iaith Wcreineg, Sefydliad Ieithyddiaeth Potebnia, Commissioner for the Protection of the State Language Edit this on Wikidata
    Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

    Iaith Slafonaidd Ddwyreiniol yw'r Wcreineg. Hon yw iaith swyddogol Wcráin a phrif iaith yr Wcreiniaid. Siaredir hefyd gan gymunedau Wcreinaidd yng Nghasachstan, Moldofa, Gwlad Pwyl, Rwmania, Lithwania, a Slofacia. Fe'i ysgrifennir gan ddefnyddio'r wyddor Gyrilig. Mae rhywfaint o gyd-ddealltwriaeth rhwng yr Wcreineg a'r Felarwseg a'r Rwseg, ac ohonyn nhw y tarddodd yn y 12fed a'r 13g. Fel y Felarwseg, mae ynddi lawer o eirfa a fenthyciwyd o'r Bwyleg.[4]

    Wcreineg

    Gramadeg

    [golygu | golygu cod]

    Mae'r Wcreineg yn iaith asiadol (fusional), enwol-gwrthrychol (nominative-accusative), ac mae'n defnyddio arddodiaid i gyfleu cyfeiriad a natur symud (satellite framed). Mae'r iaith yn gwahaniaethu rhwng 'ti' a 'chi', ac mae'n gallu gollwng y goddrych (null-subject). Trefn arferol y frawddeg yw Goddrych-Berf-Gwrthrych (SVO)[5]. Mae trefnau eraill yn gyffredin oherwydd y rhyddid y mae system ffurfdroi'r iaith yn ei ganiatáu.

    Mae gan enwau un o 3 chenedl: gwrywaidd, benwyaidd, diryw; maen nhw'n ffurfdroi yn ôl:

    • 7 cyflwr: enwol, gwrthrychol, genidol, derbyniol, offerynnol, lleoliadol, cyfarchol;
    • 2 rhif: unigol, lluosog.

    Mae ansoddeiriau'n cytuno gydag enwau yn ôl cenedl, cyflwr a rhif.

    Ceir 4 amser i'r ferf yn Wcreineg:

    • presennol (теперішній): читає;
    • gorffennol (минулий): читав;
    • dyfodol syml (простий майбутній): читатиме;
    • dyfodol cwmpasog (складний майбутній): буде читати.

    Wszystkie czasowniki mają dwa aspekty – dokonany (доконаний) і niedokonany (недоконаний).

    Mae'r amser gorberffaith wedi'i golli yn yr Wcreineg modern, fel yn Pwyleg, yn y bôn nid yw'n cael ei ddefnyddio. Erbyn hyn, mae o'n cael ei ystyried yn hynafol. Ar lafar, prin y'i defnyddir o gwbl; dim ond mewn arddull lenyddol y gall ymddangos.

    Tafodieithoedd

    [golygu | golygu cod]
         Tafodieithoedd y gogledd     Tafodieithoedd y de-ddwyrain     Tafodieithoedd y de-orllewin

    Mae'n bosib gwahaniaethu dau grŵp o dafodieithoedd Wcreineg – gogleddol a deheuol. O fewn y grŵp deheuol ceir dau is-grŵp, gorllewinol a dwyreiniol (gweler y llun)[6]:

    • Gogleddol – Y brif wahaniaeth o gymharu â'r tafodieithoedd deheuol yw datblygiad y synau Proto-Slafeg *e, *o mewn sillafau caeedig, a'r Proto-Slafeg *ě (ymha bynnag safle). Yn nhafodieithoedd y de maent yn troi'r cyfan yn i (ikavism fel y'i gelwir), ond yn y tafodieithoedd gogleddol mewn sillafau di-acen maent naill ai'n aros yr un mor llydan e, o neu'n gulach y, u. Yn ogystal, yn y tafodieithoedd hyn mewn sillafau acennog, nid yw'r sain yn trawsffurfio'n a fel yn y de, ac fe geir deuseiniaid amrywiol (er enghraifft u̯o, u̯e ac ati.) neu lafariad rheolaidd, ond yn fwy yn ôl (e.e. 'u', 'y').
    • dwyreiniol - Wedi'i nodweddu gan ynganiad mwy blaen o y (tebyg i Bwyleg), dad-felareiddio l (hefyd yn debyg i Bwyleg) a'r ynganiad o ky, hy , xy gyda chytsain galed.
    • gorllewinol – O'i gymharu â'r grŵp dwyreiniol, mae'n fwy heterogenaidd. Fe'i nodweddir gan 'y' sy'n diflannu neu'n is, 'ł' mwy felar (tebyg i Rwsieg) ac ynganiad meddal o 'ḱi', 'x́i' (ond 'hy' fel arfer).


    Cyfeiriadau

    [golygu | golygu cod]
    1. https://ethnologue.com/language/ukr/. Ethnolog. dyddiad cyrchiad: 30 Ionawr 2024.
    2. (yn en) Ethnologue (25, 19 ed.), Dallas: SIL International, ISSN 1946-9675, OCLC 43349556, Wikidata Q14790, https://www.ethnologue.com/, adalwyd 23 Ebrill 2022
    3. (yn en) Ethnologue (25, 19 ed.), Dallas: SIL International, ISSN 1946-9675, OCLC 43349556, Wikidata Q14790, https://www.ethnologue.com/
    4. (Saesneg) Ukrainian language. Encyclopædia Britannica. Adalwyd ar 24 Gorffennaf 2014.
    5. "Stechishin-1958". Wals.info. Cyrchwyd 2012-05-22.
    6. Kuraszkiewicz, Władysław (1963). Zarys dialektologii wschodniosłowiańskiej z wyborem tekstów gwarowych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. tt. 67–74.
    Eginyn erthygl sydd uchod am iaith. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.