Fara í innihald

Samhverfa

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu

Samhverfa er mikilvægt hugtak, sem hefur margvíslega merkingu innan vísinda, en á almennt við að mögulegt sé að spegla tiltekið fyrirbæri. Fyrirbæri sem ekki er unnt að spegla kallast ósamhverf.

Málfræði

[breyta | breyta frumkóða]

Sum orð, setningar, bókstafa-, talna- eða táknarunur má spegla á þann hátt að þau verð eins hvort sem lesið er áfram eða afturábak, t.d.

  • Rör
  • Radar
  • Algul ugla
  • Rut fann illa kallinn aftur
  • Löggur banna bruggöl
  • 12321

Stærðfræði

[breyta | breyta frumkóða]

Samhverfa gegnir mikilvægu hlutverki innan stærðfræðinna, því hún leyfir einföldun og alhæfingar, t.d.

  • kallast fall f(x), samhverft um y-ás ef f(x) = f(-x) gildir fyrir öll x
  • kallast rúmmynd samhverf ef mögulegt er að hluta hana niður í einslaga rúmmyndir
  • jafngildisvensl „~“ á mengi S kallast samhverf ef eftirfarandi fyrir öll stök a og b í S gildir: a ~ b <=> b ~ a

Eðlisfræði

[breyta | breyta frumkóða]

Eðlisfræðin leyfir alhæfingar, sem byggjast á samhverfu, t.d.

  • má reikna rúmmál hluta með snúðsamhvefu með því að heilda fallið 2f(x)dx, þar sem ferillinn f(x)lýsir yfirborði hlutarins með x-ás er samhverfuás.
  • eru kraft- og rafsvið frá pukntmassa eða punkthleðslu samhverf um punktinn
  • Emmy Noether,[1] sem leiðbeindi Einstein í stærðfræði sannaði mikilvægt lögmál, sem mikið er notað og við hana kennt, sem segir að samhverfu fylgi varðveislulögmál.

Efnafræði

[breyta | breyta frumkóða]

Efnafræðin fallar m.a. samhverfu sameinda og efnahvarfa, t.d.

  • líta samhverfar sameindir eins út sé þeim snúið um samhverfuás
  • samhverf efnahvörf gagna jafn í báðar áttir.
  1. „Emmy Noether“. en.Wikipedia. Sótt 9. feb. 2021.