Kontentke ótiw

Ludwig Erhard

Wikipedia, erkin enciklopediya
Lyudvig Vilgelm Erhard
nemisshe Ludwig Wilhelm Erhard
 GFR Federal kantsleri
 Germaniya vice-kantsleri
 GFR ekonomika ministri
Jeke maǵlıwmatları
Tuwılǵan sáne4-fevral 1897(1897-02-04)[1]
Tuwılǵan jeriFyurt, Orta Frankoniya, Bavariya, Germaniya imperiyası
Qaytıs bolǵan sáne5-may 1977(1977-05-05)[2][1] (80 jasta)
Jerlengen ornıGmund
Milletinemis
Siyasiy partiyasıXDI
Ómirlik joldasıLuiza Erxard (1893—1975) 1923-jıldan
BalalarıElizabet
KásibiEkonomist
Dinilyuteranlıq
Sıylıqları
Jumıs ornıMyunxen Universiteti
Bonn Universiteti
Tuwılǵan sánesi4-fevral 1897(1897-02-04)[1]
Qaytıs bolǵan sánesi5-may 1977(1977-05-05)[2][1] (80 jasta)

Lyudvig Vilgelm Erxard (nemisshe: [ˈluːtvɪç ˈʔeːɐ̯haʁt]; 1897-fevral 4-jıl, Fyurt, Orta Frankoniya, Bavariya, Germaniya imperiyası — 1977-jıl 5-may, Bonn, Germaniya) — batıs nemis ekonomisti, mámleket hám siyasat ǵayratkeri, Germaniyada urıstan keyingi ekonomikalıq reformalardıń bas qaharmanı. 1963–1966-jıllarda Germaniya Federativ Respublikası Federal kansleri, 1966-jıl marttan 1967-jıl mayǵa shekem Xristian-demokratiyalıq birlespesi baslıǵı bolǵan.

Ol ekonomika ministri retinde járiyalaǵan «sociallıq bazar ekonomikası» dep atalıwshi nemis ekonomikalıq sistemasınıń atası dep esaplanadı, biraq onıń bul ekonomikalıq tikleniwdegi úlesi básekili bolıp tabıladı[3].

Lyudvig Erxard Bavariyada kishi biznesmen shańaraǵında tuwılǵan. Onıń ákesi katolik, anası bolsa evangelist protestant edi. Áke hayalına balalardı óz iseniminde tárbiyalawǵa ruqsat berdi. Keyinirek, Erxard protestant bolıp, xristian-demokratiyalıq sheńberlerde katolikler menen jaqsı sheriklik etti.

Erxard orta maǵlıwmattı Fyurt hám Nyurnbergte alǵan hám Birinshi jáhán urısı dáwirinde gawbica artilleriyasında urıs etken. 1918-jılda shep jelkesiniń sınıwı, shep qoldıń sezilerli atrofiyası nátiyjesinde jara aldı. Jeti operaciyadan keyin oǵan kesellikti anıqlaw qoyılıp, fizikalıq miynetke jaramsız dep tabıldı. Bul Erxardtıń keleshekte ákesiniń biznesi menen shuǵıllanıwına tosqınlıq etetuǵın tiykarǵı faktor edi. Jara Erxardtıń den-sawlıǵına ekinshi kúshli tosıq boldı. Bunnan aldın ol úsh jasında poliomielitten azap shekken, sonnan keyin onıń oń ayaǵı ómir boyı deformaciyalanǵan halda qalǵan edi.

Erxard aldın Nyurnbergtegi Joqarı Sawda mektepte ekonomika boyınsha oqıp, onı 1922-jılda tamamlaydı hám keyininen Frankfurt universitetine oqıwǵa kirdi. Erxard Frankfurttaǵı universitette oqıǵanında pútkilley jalǵız qaladı. Óziniń dawısın esten shıǵarmaw ushın ol parkke barıp ózi menen ózi uzaq waqıt bálent dawısta sóylesip otırar edi. Biraq ol bul mashqalanı jeńip ótip, óz dáwiriniń socialliq ómirdegi eń integraciyalasqan nemislarinen birine aylandı. Studentlik waqtında Frankfurt universitetinde ekonomikanı oqıtıw sapası tómenligin kórgen Erxard dekanatqa baradı hám oǵan sapalı tálimdi kim bere alıwın soraydı. Oǵan Franc Oppengeymer atlı bir adam bar ekenin aytadı. Erxard onıń aldına baradı. Sonnan keyin ol Oppengeymerdi eń jaqsı nemis ekonomistlerinen biri, Germaniyada liberal dúńyaǵa kózqarasqa tiykar salǵan adam dep esaplaydı.

1925-jılda kandidatlik dissertaciyasın qorǵaǵanınan keyin ol Nyurnberg ekonomikalıq izertlewler institutında assistent bolıp isley baslaydı. Keyin institut direktorınıń orınbasarı boldı. 1942-jılda fashistler menen kelispewshilikler sebepli instituttan ketiwǵa májbúr boldı. 1943-jıldan baslap Erxard „imperatorlıq sanaat toparı“ qáwenderligi astında dúzilgen kishi izertlew orayınıń basshısı boldı. Bul jerde tiykarǵı itibar fashistler basqarıw dúzimi qulaǵanınan keyin zárúr bolatuǵın ekonomikalıq reformalardı rawajlandırıwǵa qaratılǵan edi.

Shegip otırǵan Erxard
Lyudvig Erxard zayıbı Luiza menen, 1963-jıl.

Germaniya húkimetinde

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Germaniya shólkemlestirilgennen keyin, Erxard xristian demokrat, Konrad Adenauer húkimetinde Ekonomika ministri (1949 -1963) boldı hám federal kansler (1963-1966) retinde onıń miyrasxorına aylandı. Ol Germaniyanıń "ekonomikalıq ájayıbatı" ushın kóp islerdi ámelge asırdı.

Reformanıń táǵdiri Korea urısı baslanǵanınan keyin sheshildi. Germaniya sanaatı tárepinen import etiletuǵın shiyki zat bahası ortasha 67 procentke, mámleketten eksport etiletuǵın tayar ónimler bahası bolsa tek 17 procentke astı. Sırtqı bazardı iyelew hám odan básekishilerdi qısıp shıǵarıw arqalı ǵana tez ekonomikalıq ósiwdi támiyinlew múmkin edi. Eger sol waqıtta sanaat básekige shıdamlı bolmaǵanında edi, krizis tek ekonomikalıq jaǵdaydı jamanlastırıwı múmkin edi. Jańa global urıstı kútiw menen baylanıslı hawlıǵıw satıp alıw ajiotajdı keltirip shıǵardı. Kansler Adenauer hám Ekonomika ministri ortasında qarama-qarsılıq júzege keldi. Sırtqı ekonomikalıq tarawda liberal emes sheklewlerge jol qoyılıp, dodalaw kerek edi. Bul waqıttan utıw imkaniyatın berdi hám keyin urıs Germaniya ushın isley basladı. Germaniya arzan jumısshı kúshine iye turaqlı ekonomika tovarlarǵa júdá mútáj bolǵan jáhán bazarın óz ónimleri menen toldıra basladı. Salıqlardıń tómenligi sebepli 50-jıllarda Germaniya jalpı ishki óniminiń ósiw páti rawajlanǵan mámleketler arasında eń joqarı, bahalardıń ósiw páti bolsa eń tómen boldı.

Erxard Shıǵısta júdá ataqlı bolǵan hám Germaniyada ózinen aldınǵı shaxslar tárepinen aktiv paydalanılǵan tártipke salıw manipulyaciyasınan pútkilley waz keshti. Ol Germaniyanı Batıs mádeniyatı hám bazar ekonomikası mámleketi retinde qatań belgilep, onı „ulıwmalıq bazar“dıń tayanıshlarınan birine aylantırdı.

1963-jılda Adenauer pensiyaǵa shıqqanında, Erxard onıń ornına kansler lawazımın iyeledi. 1966-jılda onıń sherikleri onı napaqaǵa shıǵıwǵa májbúrleydi. 1977-jılda ólimine shekem Erxard Bundestagtıń eń kekse deputatı bolıp qaldı.

Paderborn, Fyurt hám Myunsterdegi Lyudvig Erxard-Berufsschule (kásip-óner kolledji) onıń húrmetine atalǵan.

Hayalı Luiza (1893-1975), qızlıq familiyası Lotter, ekonomist. 1914-jılda ol advokat Fridrix Shusterge turmısqa shıǵadı, biraq bir jıldan keyin onıń kúyewi frontta dúnyadan ótedi. Birinshi turmısınan onıń Eleanora atlı qızı bar edi. 1923-jılda ol Erxardqa turmısqa shıǵadı. Luiza Erxardqa turmısqa shıǵıwdan aldın onı sińlisiniń qurdası edi. Erxardqa turmısqa shıǵıp, Elizabet atlı qızdı dúnyaǵa keltirdi.

Lyudvig Erxard. Fyurttaǵı estelik

Germaniya sıylıqları

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
Mámleket Sáne Sıylıq Belgilengenler
 Germaniya 1953-jıl Germaniya Federativ Respublikasınıń „Ullı xızmetleri ushın“ ordeni kavaleri
Bavariya 1959-jıl 3-iyul Bavariya aldındaǵı xızmetleri ushın ordeni kavaleri

Shet el mámleketleriniń sıylıqları

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
Mámleket Sáne Sıylıq Belgilengenler
 Italiya 1955-jıl 27-fevral Italiya Respublikasınıń „Ullı xızmetleri ushın“ ordeni ricarı
 Peru 1960-jıl Peru Quyash ordeni ricarı
 Ispaniya 1961-jıl Katolik Izabella ordeni ricarı
 Portugaliya 1961-jıl 29-may Áwliye Jeyms semseri áskeriy ordeni ricarı GCSE
Konrad Adenauer hám Lyudvig Erxard 1956-jılda. Lyudvig Erxard Ottava, Ontarioda, Kanada, 1964-jıl. Sharl de Gol hám Lyudvig Erxard 1965-jıl.
Johnson hám Erxard, 1963-jıl, dekabr. Lyudvig Erxard hám Israil Bas Ministri Levi Eshkol, 1967-jıl.
  • Yarım ásirlik pikir. Sóylewler hám maqalalar. — Ordynka, Nauka, 1993. — 608 p.
  • Bárshe ushın páráwanlıq Arxivnaya kopiya -da — M: Delo, 2001. — 352 p.