Aller au contenu

Fiteny iraniana

Avy amin'i Wikipedia
Fitsinjaràm-paritr' ireo fiteny iraniana

Ny fiteny iraniana na fiteny iranika dia vondrom-piteny anisan' ny fiteny indô-eorôpeana, zana-pizaràn' ny sampana indô-iraniana. Ny vondrom-piteny iraniana dia ahitana indrindra ny fiteny avestika, ny fiteny persiana taloha, ireo fiteny iraniana maro notenenina nandritra ny Andro Antenatenany, ny fiteny persana ankehitriny, ny fiteny pastô, ny fiteny kiorda ary ny fiteny balotsy. Ny fitenin' ny Skitiana sy ny an' ny Sarmatiana ary ny fiovan' ireo fiteny ireo amin' izao fotoana izao, ny fiteny ôseta tenenina ao Kaokazy, dia samy fiteny iraniana koa.

Ny toerana ahitana mpiteny iraniana dia tsy voafetran' ny tanin' ny Repoblika Islamikan' i Iràna fa mivelatra mankany amin' ny faritra Afovoany Atsinanana (ao amin' ny faritra maro miteny kiorda ao Torkia sy Siria ary Iràka), ao Kaokazy (any Ôsetia sy ao amin' faritra maromaro miteny tatô any Azerbaijàna), ary any Azia Afovoany (ao Iràna sy ao Afganistàna ary ao Pakistàna). Manampy azy ireo vahoaka mpifindra monina, indrindra ny Kiorda.

Fiteny iraniana be mpiteny

[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny zazaky

[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny zazaky, izay atao hoe fiteny kirmanjky na kirdky na dimly na dimilky, dia fiteny tetenin' ny vahoaka zaza izay monina ao amin' ny faritr' i Dersim sy i Elâzığ ary i Diyarbakır ao Torkia. Anisan' ny fiteny kiorda ny fiteny zazaky. Misy miteny azy koa ny ao amin' ny faritany sasany ao Kordistàna (ao atsimo). Maro ny toetra itovian' ny fiteny zazaky amin' ny fiteny ao amin' ny faritra manodidina ny Ranomasina Kaspiana toy ny fiteny talisy sy ny fiteny gilaky ary ny fiteny mazandarany.

Ny fiteny ôsetiana

[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny ôsetiana na ôseta dia tetenin' ny vahoaka ôsetiana (na ôseta) izay monina indrindra ao Kaokazy indrindra ao Ôsetia (Ôsetia Avaratra sy Ôsetia Atsimo) any Jeôrjia. Mizara roa ny fiteny ôsetiana, dia ny fiteny irôna izay fiteny ampiasaina amin' ny haisoratra, sy ny fiteny digôa izay tenenin' ny olona miisa 100 000 any ho any. Samy ampianarina sy soratana izy roa ireo.

Ny fiteny lôry

[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny lôry na fiteny lory dia vondrom-piteny madinika ao atsimo-andrefana izay tetenin' ny vahoaka lôry sy ny vahoaka baktiary izay monina ao amin' ny faritany iranianan' i Lorestan, Ilam, Chahar Mahaal sy Bakhtiari, Kohkiluyeh ary Buyer Ahmad, sy ao amin' ny faritra sasany ao Khuzestan. Mitovitovy amin' ny fiteny korda io fiteny io.

Ny fiteny kiorda

[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny kiorda na kiordy dia fiteny iraniana andrefana, tenenin' ny vahoaka kiorda (miisa 44 000 000 any ho any) izay monina ao amin' ny faritra malalaka atao hoe Kordistàna, izay mizara amin' i Torkia afovoany sy atsinanana, ao avaratra-andrefan' i Iràna, ao Iràka atsimo ary ao Siria atsimo.

Ny fiteny farsy sy ny fiteny dary ary ny fiteny tajiky

[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny farsy na persàna dia fiteny ôfisialin' i Iràna sy be mpiteny indrindra ao amin' io firenena io (ao afovoany, ao afovoany atsimo, ao avaratra-atsinanana), ao Afganistàna ary ao Tajikistàna. Ahitana olona miteny azy koa ny ao Bareina, ny ao Katara, ny ao amin' ny Emirata Arabo Mitambatra. Endriky ny fiteny persàna isam-paritra koa ny fiteny dary (fiteny ôfisialy ao Afganistàna), ny fiteny tajiky (fiteny ôfisialin' i Tajikistàna) izay tenenina koa ao Kirgizistàna, ao Torkmenistàna, ao Ozbekistàna ary koa ao Kazakstàna.

Ny fiteny dary, izay atao hoe fiteny persàna afgàna na fiteny farsy atsinanana, dia endriky ny fiteny persàna (na farsy) tenenina indrindraindrindra ao Afganistàna. Ny fiteny tajiky, na fiteny tôjiky, dia endriky ny fiteny persàna (na farsy) tenenina ao Tajikistàna. Mitovitovy amin' ny fiteny dary izay samy endriky ny fiteny persàna io fiteny io.

Ny fiteny pastô

[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny pastô na pasto na patstô (arakaraka ny faritra) dia fiteny iraniana atsinanana izay tetenina ao Afganistàna (anisan' ny fiteny ôfisialin' io firenena io, manampy ny fiteny persàna sy ny fiteny dary) sy ao Pakistàna sady tetenin' ny olona miisa 45 000 000 any ho any. Atao hoe Pastona ny mpiteny pastô.

Ny fiteny balotsy

[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny balotsy dia tetenina ao Balotsistàna (izay nozarain' i Iràna sy i Afganistàna ary i Pakistàna). Ahitana olona miteny azy koa ny ao Torkmenistàna sy ny ao Ômàna. Fiteny lavidavitra ny fiteny farsy ny fiteny balotsy. Misy ampahany be amin' ny mpiteny balotsy no miteny farsy ao Iràna sy ao Afganistàna ary ao Pakistàna.

Ny fiteny gilaky

[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny gilaky, izay atao hoe fiteny gilany koa, dia fiteny ao amin' ny faritanin' i Gilan (na Guilan) ao Iràna. Miseho amin' ny endrika telo ny fiteny gilaky, dia ny fiteny gilaky andrefana sy ny fiteny gilaky atsinanana ary ny fiteny gilaky tabary. Akaiky dia akaiky ny fiteny mazandarany ny fiteny gilaky raha amin' ny lafiny voambolana fa akaiky ny fiteny zazaky amin' ny lafiny rafi-piteny. Miisa 3 600 000 any ho any ny mpiteny gilaky tamin' ny taona 1993.

Ny fitenim-paritra taty na azary

[hanova | hanova ny fango]

Ny fitenim-paritra taty na azary dia fitambarana endri-piteny iraniana tetenina ao avaratra andrefan' i Iràna. Anisan' ny fiteny iraniana avaratra-andrefana izy ireo. Ireo endri-piteny taty ireo dia miparitaka amin' ny faritra maro misy ny mpiteny azery ao Iràna. Tsy afangaro amin' ny fiteny taty izay tenenin' ny vahoaka taty ao Kaokazy ireto endri-piteny taty ireto.

Ny fiteny talisy

[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny talisy dia fiteny tenenina ao Iràna, ao amin' ny faritra atsimon' ny Ranomasina Kaspiana sy tenenin' ny Talisy ao Azerbaijàna.

Ny fiteny mazandarany

[hanova | hanova ny fango]

Ny fiteny mazandarany, izay atao hoe fiteny mazany na tabary na geleky, dia fiteny iraniana avaratra-andrefana tetenina ao Iràna ao amin' ny faritanin' i Mazanderan. Mitovitovy amin' ny fiteny gilaky ny fiteny mazandarany, indrindra raha ny voambolana no heverina. Nisy 3 000 000 eo ho eo ny mpiteny mazandarany manao azy ho fiteny nibeazana tamin' ny taona 1993.

Fanasokajiana

[hanova | hanova ny fango]

Fiteny iraniana andrefana

[hanova | hanova ny fango]

Fiteny iraniana avaratra-andrefana

[hanova | hanova ny fango]

Fiteny iraniana atsimo-andrefana

[hanova | hanova ny fango]

Fiteny iraniana atsinanana

[hanova | hanova ny fango]
  • fiteny avestika
  • fiteny skitiana† sy fiteny alàna†
  • fiteny sôgdiana†
    • fiteny iagnôby
  • fiteny kôrasmiana†
  • fiteny baktriana†
  • fiteny saka: fiteny kôtaney†, fiteny tomsokey†
  • fiteny pamiriana: fiteny vaky (na oaky), fiteny sangletsy, fiteny iskasimy, fiteny iazgolamy, fiteny iidga, fiteny monjy
    • vondrona sogni-rosana: fiteny sogny, fiteny rosana, fiteny kofy, fiteny bartangy, fiteny ôrôsôry, fiteny sarikôly
  • fiteny pastô
  • fiteny paratsy sy fiteny ôrmory (fanasokajiana tsy azo antoka)

Jereo koa

[hanova | hanova ny fango]