Efekt substytucyjny

Efekt substytucyjny – zmiana stosunku nabywanych dóbr (usług) wywołana zmianą ceny jednego z nich. Wraz z efektem dochodowym opisuje wpływ zmiany ceny na siłę nabywczą i decyzje konsumenta^[1].

Aby opisać efekt substytucyjny uwzględniamy zmianę ceny jednego z dóbr i takie dostosowanie dochodu, aby mimo tej zmiany siła nabywcza konsumenta pozostała stała.

Graficznie osiągamy to dokonując obrotu linii ograniczenia budżetowego wokół początkowego koszyka dóbr, czyli punktu optimum konsumenta. W efekcie koszyk ten pozostaje w finansowym zasięgu konsumenta i w tym znaczeniu jego siła nabywcza pozostaje niezmieniona. Nowa linia ograniczenia budżetowego jest jednak styczna do wyżej położonej krzywej obojętności, więc punkt równowagi konsumenta ulega przesunięciu w kierunku dobra relatywnie tańszego.

Załóżmy, że zmienia się cena dobra X. Algebraicznie dochód konsumenta przed zmianą ceny zapisujemy jako:

${\displaystyle m=p_{x}\cdot x+p_{y}\cdot y.}$

Dochód, jaki konsument musiałby osiągać, aby po zmianie ceny mógł nabyć początkowy koszyk dóbr to:

${\displaystyle m'=p'_{x}\cdot x+p_{y}\cdot y.}$

Zmianę dochodu „kompensującą” konsumentowi zmianę ceny zapisujemy jako:

${\displaystyle m'-m=x(p'_{x}-p_{x}),}$

${\displaystyle \Delta m=x\cdot \Delta p_{x},}$

gdzie:

${\displaystyle m}$ – dochód,

${\displaystyle m'}$ – dochód zmieniony,

${\displaystyle p_{x}}$ – pierwotna cena dobra x,

${\displaystyle p'_{x}}$ – nowa cena dobra x,

${\displaystyle p_{y}}$ – cena dobra y,

${\displaystyle x}$ – ilość dobra x,

${\displaystyle y}$ – ilość dobra y).

Efekt substytucyjny obliczamy ze wzoru:

${\displaystyle \Delta x_{s}=x(m',p'_{x})-x(m,p_{x}),}$

gdzie:

${\displaystyle x(m,p_{x})}$ – funkcja wielkości popytu na dobro x od dochodu konsumenta i ceny produktu.

Efekt substytucyjny zmienia się zawsze w kierunku przeciwnym niż zmiana ceny. Oznacza to, że jeśli cena produktu rośnie to w wyniku działania efektu substytucyjnego wielkość popytu nań maleje.