Grand
Grand Hiszpanii (hiszp. Grande de España) – pierwotnie tytuł najwyższej arystokracji hiszpańskiej, przysługujący (1914) 392, obecnie 395 rodzinom.
Tytuł, z proweniencją z wczesnej historii Hiszpanii, został zatwierdzony w roku 1520 przez cesarza rzymskiego i króla Hiszpanii Karola V (I). Grandowie I klasy mieli prawo nazywać króla i następcę tronu kuzynem (hijo) i nie musieli zdejmować nakrycia głowy w monarszej obecności, grandowie II klasy przemawiali do króla z nakrytymi głowami, ale musieli zdejmować kapelusze, gdy król im odpowiadał; grandowie III klasy mogli nakryć głowy tylko na wezwanie króla.
Grandowie zasiadali we własnej izbie parlamentu. Rody staroszlacheckie, na ogół wielcy posiadacze ziemscy, z których jeszcze do początku XVIII wieku składała się Izba Grandów, straciły częściowo znaczenie za panowania królów Karola III i Karola IV poprzez liczne nobilitacje i mianowania nowych grandów pochodzących z niższej szlachty czy zamożnych sfer kupieckich.
W czasie panowania krótkotrwałego króla Hiszpanii Józefa Bonaparte godność granda została zniesiona, przywrócono ją za Ferdynanda VII, gwarantując jednocześnie rodom grandów pewną liczbę miejsc w wyższej izbie parlamentu, lecz wprowadzając tylko jedną klasę grandezy. W tym czasie 200 rodzinom grandowskim zawieszono prawo zasiadania w Senacie, gdyż od granda żądano, by mógł się wykazać rocznym dochodem co najmniej 60 000 peset i uiszczał dość wysokie opłaty za prawo członkostwa w senacie, czemu większość rodzin grandezy nie mogła sprostać po zniesieniu przez Kortezy pańszczyzny i ordynacji rodowej w 1836. Związany z miejscem w senacie, nieopłacany rocznym podatkiem, grandowski tytuł hrabiowski czy książęcy mógł być w tych czasach sprzedany, ale nabywca musiał wykazać swe pochodzenie od pierwszego posiadacza tytułu. Wielu „potencjalnych senatorów” – zbiedniałych grandów – wzięło się wówczas za zawody handlowe czy przemysłowe. I tak np. książę de Medina Coeli był największym w Hiszpanii producentem terpentyny, a markiz de Lorios największym hodowcą buraków cukrowych.
Idąc za przykładem I Republiki Hiszpańskiej (1873), lewicowy rząd II Republiki Hiszpańskiej zniósł wszelkie tytuły szlacheckie, w tym grandów, w roku 1931. Po przywróceniu nominalnej monarchii przez generała Franco godność granda została także przywrócona w roku 1948 i przetrwała do dzisiaj, co nie wiąże się z żadnymi ważniejszymi przywilejami. Jednym z przywilejów grandów jest prawo posiadania paszportu dyplomatycznego, a także prawo do tytułu ekscelencja. Obecnie dożywotni tytuł granda nadawany jest niezbyt często także osobom nie posiadającym tytułu szlacheckiego.
Tytuł granda posiada także parę rodzin cudzoziemskich, np. książ�� Wellington jako hiszpański diuk de Ciudad Rodrigo.
W roku 2005 tytuł granda posiadały:
- wszystkie rody książęce (153);
- 140 spośród 1349 rodów margrabiowskich;
- 102 spośród 923 rodów hrabiowskich.
Spośród Polaków grandami byli np.:
prawo do tytułu po kądzieli mieli Załuscy de Rivere, potomkowie Franciszka, a jego przyjęcia prawdopodobnie odmówił hetman Jan Zamoyski.
Grandowie Hiszpanii
[edytuj | edytuj kod]
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]
- Georg von Alten, Handbuch für Heer und Flotte, Band I, Berlin 1909
- Antoni Amilkar Kosiński: Przewodnik heraldyczny. T.1., s. 137, 169-170