Grzyby kopalne

Grzyby kopalne (ang. fossil fungi) – grzyby (Fungi) i organizmy grzybopodobne (należące do Chromista), które występowały w dawnych epokach geologicznych. Zajmuje się nimi dział nauki zwany paleomykologią.

Paleomykologia: znaczenie i historia dziedziny

Badania grzybów kopalnych umożliwiają opracowanie ewolucji grzybów, a także ich związków z roślinami. Skamieniałe organizmy grzybowe są ważne także dla historii ewolucji geologicznej. Wietrzenie skał i obieg składników odżywczych w osadach pokazują wpływ grzybów drobnoustrojowych na procesy geologiczne^[1].

Ciało grzybów jest mięsiste, ich strzępki bardzo delikatne i bardzo nietrwałe, co powoduje, że źle się zachowują. Z tego powodu znaleziska grzybów kopalnych są znacznie mniej liczne niż znaleziska zwierząt i roślin. Większość skamieniałych pozostałości grzybów, takich jak zarodniki, owocniki i sklerocja, odkryto w bursztynie, niektóre w skamieniałościach roślin i w skałach^[2]^[1]. R.M. Kalgutkar i J. Jansonius w 2000 r. sporządzili zestawienie 950 znanych gatunków grzybów kopalnych należących do 230 rodzajów^[3].

Najstarsze opisy grzybów kopalnych pochodzą z pierwszej połowy XIX wieku i w większości odnoszą się do skamieniałości karbońskich, jednak interpretacja opisów, wykonanych bez użycia mikroskopu, w kategoriach współczesnej taksonomii jest często niemożliwa. W drugiej połowie XIX wieku badania paleomykologiczne o trwałej wartości prowadzili między innymi Bernard Renault(inne języki)^[4] i Luigi Meschinelli^[5].

Prekambr

W datowanych na 1300 mln lat rogowcach w Kanadzie znaleziono skamieniałości przypisywane lęgniowcom (Oomycota). Ich przynależność do tej grupy organizmów budzi jednak poważne zastrzeżenia. Dużo mniej zastrzeżeń budzą skamieniałości lęgniowców z późnego prekambru, należące prawdopodobnie do Saprolegniales. Żyły w wodzie. W późnym prekambrze lub wczesnym paleozoiku powstały pierwsze grzyby lądowe^[6]. Według G.J. Retallacka pierwsze porosty powstały w proterozoiku^[7], ale interpretacja pozostawia sporo wątpliwości^[4].

Paleozoik

W pochodzących z kambru fragmentach skorupek zwierząt morskich znaleziono grzyby skoczkowce (Chytridiomycota). Z kambru pochodzi także należący do Saprolegniales lęgniowiec spokrewniony ze współczesnymi z rodzaju Leptolegnia. W dolomitach środkowego ordowiku z Wisconsin w USA znaleziono skamieniałości grzybów sprzed 460–455 mln lat, bardzo podobne do współczesnych grzybów kłębiakowych (Glomeromycota), które tworzą z roślinami mykoryzę arbuskularną. Wówczas mogły ją tworzyć z mszakami. Przypuszcza się, że mykoryza w znaczącym stopniu pomogła roślinom w przejściu ze środowiska wodnego na ląd. Na chwytnikach znaleziono dobrze zachowane arbuskule. W pochodzącej z tego okresu korze pierwotnej kłączy widłaka jednozarodnikowego Asteroxylon mackiei znaleziono strzępki lęgniowca Palaeomyces asteroxyli, co wskazuje na mykoryzę^[6].

W paleozoiku oprócz lęgniowców, skoczkowców i grzybów kłębiakowych istniały już workowce (Ascomycota) i podstawczaki (Basidiomycota) oraz wszystkie główne formy współżycia grzybów z innymi organizmami: mykoryza, saprotrofizm i pasożytnictwo. Potwierdzenie tego faktu umożliwiają liczne skamieniałości roślin kopalnych. Z późnego karbonu pochodzą skamieniałości Palaeosclerotium pusillum, grzyba wykazującego cechy workowców i podstawczaków^[6]. Chociaż pierwsze podstawczaki pojawiły się już w prekambrze^[8], to najstarsze, dobrze udokumentowane ich skamieniałości pochodzą z przełomu karbonu i permu. W pniach wymarłych paproci nasiennych glossopterydowców z końca permu znaleziono wgłębienia o długości około 3 cm, a w nich strzępki podstawczaków. Często sugerowano, że pierwsze rdze (Pucciniomycetes) istniały już w paleozoiku^[6], ale nie istnieją żadne ich niewątpliwe skamieniałości tego wieku^[1].

Dewońska Winfrenatia(inne języki) reticulata jest jednym z najstarszych dobrze zachowanych niewątpliwych porostów^[9]^[10].

Mezozoik

W pochodzących z triasu skamieniałościach korzeni benetytów opisano grzyby Glomus i Gigaspora zaliczane do grzybów kłębiakowych. Na liściach Pterophyllum sp. znaleziono apotecjum i worki jakiegoś grzyba z typu workowców. W Queensland w Australii na pniach benetytów opisano zaliczanego do podstawczaków grzyba Eopolyporoides kuklei, żyjącego na nich jako saprotrof. W triasie żyły także grzyby entomopatogeniczne. Na Antarktydzie znaleziono strzępki grzyba zaliczanego do sprzężniaków (Zygomycota) połączone z kutikulą owada^[6].

Z jury pochodzi najstarsze znalezisko nadrzewnego grzyba Phellinites digiustoi, zaliczanego do hub. Znaleziono go na pniu araukarii^[11]. Skamieniałości z kredy wskazują na dalsze różnicowanie się grzybów workowców, z tego okresu pochodzą także najwcześniejsze dowody istnienia ektomykoryzy. Mogła ona mieć decydujące znaczenie w ekspansji roślin sosnowatych, u których występuje^[6].

Kenozoik

W paleocenie na szczególną uwagę zasługują należące do Deuteromycota grzyby Pesavis i Ctenosporites, gdyż ich zarodniki w palinologii są wykorzystywane jako skamieniałości przewodnie^[6].

Pochodzące z eocenu korzenie sosny zwyczajnej zachowały sieć Hartiga świadcząca o istnieniu ektomikoryzy. Na Dominikanie znaleziono pochodzący z późnego eocenu dobrze zachowany w bursztynie okaz podstawczaka Coprinites dominicanus^[6].

W skamieniałościach z oligocenu często znajdywane są grzyby Callimothallus. W węglu brunatnym w Australii znaleziono perytecjum podobne do tego u współcześnie występującego grzyba Annulohypoxylon truncatum, a w Ameryce Północnej grzyba podobnego do współczesnych gwiazdoszy (Geastrum)^[6].

W Polsce znaleziono pochodzące z miocenu, dobrze zachowane okazy bardzo podobne do współczesnego hubiaka pospolitego (Fomes fomentarius). W stanie Idaho w USA znaleziono dobrze zachowane mioceńskie stanowisko z przedstawicielami grzybów Phragmothyrites, Stomiopeltites (workowce) i Entopeltacites (Deuteromycota). W Kalifornii znaleziono mioceńskie porosty z rodzaju Lobaria (granicznik)^[6].

Z plejstocenu pochodzą 3 znalezione na Alasce gatunki podstawczaków występujące również współcześnie: kurzawka ołowiana (Bovista plumbea), lakownica żółtawa (Ganoderma lucidum) i lakownica spłaszczona (Ganoderma applanatum). W osadach Wisły pod Tarnobrzegiem znaleziono grzyba podziemnego Cenococcum geophilum^[6].

Liczne są znaleziska grzybów z holocenu. W Polsce są to zaliczane do hub czyreń ogniowy (Phellinus igniarius), gmatwek dębowy (Daedalea quercina) i hubiak pospolity (Fomes fomentarius) oraz podziemny Cenococcum geophilum. W okolicach Wrocławia znaleziono stułkę (Coltricia sp.)^[6].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Thomas N.T.N. Taylor Thomas N.T.N., L.L. Edith L.L., Michael (2009).M.(2. ). Michael Krings Michael (2009).M.(2. )., Paleobotany: The Biology and Evolution of Fossil Plants, wyd. 2, Boston: Academic Press, s. 98, ISBN 978-0-08-055783-0 .
↑ ChristineCh. Layton ChristineCh., Paleomycology: Discovering the fungal contemporaries of dinosaurs, Cornell University: Cornell Mushroom Blog, 2020 .
↑ R.M.R.M. Kalgutkar R.M.R.M., J.J. Jansonius J.J., Synapsis of fossil fungal spores, mycelia and fructifications, American Association Stratigraphic Palynologists Foundation, 2000 .
↑ ^a ^b Thomas N.T.N. Taylor Thomas N.T.N., Edith L.E.L. Taylor Edith L.E.L., MichaelM. Krings MichaelM., Fossil fungi, Amsterdam Boston Paris [etc.]: Elsevier, 2015, ISBN 978-0-12-387731-4 [dostęp 2024-07-05] .
↑ LuigiL. Meschinelli LuigiL., Fungorum Fossilium omnium hucusque cognitorum iconographia XXXI tabulis exornata, sumptibus auctoris, typis A. Fabris & c., 1898 [dostęp 2024-07-05] (łac.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l KazimierzK. Kopczyński KazimierzK., Zapis kopalny grzybów i organizmów grzybopodobnych, „Przegląd Geologiczny”, 54 (3), 2006, s. 231–237 [dostęp 2024-06-08] .
↑ G.J.G.J. Retallack G.J.G.J., Ediacaran lichens – a reply to Waggoner, „Paleobiology”, 21, 1995, s. 398–399 .
↑ M.M. Blackwell M.M., Terrestrial life-fungal from the start?, „Science”, 289, 2000, s. 1884–1885 .
↑ T.N.T.N. Taylor T.N.T.N. i inni, The oldest fossil lichen, „Nature”, 378 (6554), 1995, s. 244–244, DOI: 10.1038/378244a0, ISSN 1476-4687 [dostęp 2024-07-05] (ang.).
↑ I.V.I.V. Karatygin I.V.I.V., N.S.N.S. Snigirevskaya N.S.N.S., S.V.S.V. Vikulin S.V.S.V., The most ancient terrestrial lichen Winfrenatia reticulata: A new find and new interpretation, „Paleontological Journal”, 43 (1), 2009, s. 107–114, DOI: 10.1134/S0031030109010110, ISSN 1555-6174 (ang.).
↑ K.A.K.A. Pirozynski K.A.K.A., Fossil fungi, „Ann. Rev. Phytopathology”, 14, 1976, s. 237–246 .

[tay-1] Thomas N.T.N. Taylor Thomas N.T.N., L.L. Edith L.L., Michael (2009).M.(2. ). Michael Krings Michael (2009).M.(2. )., Paleobotany: The Biology and Evolution of Fossil Plants, wyd. 2, Boston: Academic Press, s. 98, ISBN 978-0-08-055783-0 .

[lay-2] ChristineCh. Layton ChristineCh., Paleomycology: Discovering the fungal contemporaries of dinosaurs, Cornell University: Cornell Mushroom Blog, 2020 .

[kal-3] R.M.R.M. Kalgutkar R.M.R.M., J.J. Jansonius J.J., Synapsis of fossil fungal spores, mycelia and fructifications, American Association Stratigraphic Palynologists Foundation, 2000 .

[:0-4] Thomas N.T.N. Taylor Thomas N.T.N., Edith L.E.L. Taylor Edith L.E.L., MichaelM. Krings MichaelM., Fossil fungi, Amsterdam Boston Paris [etc.]: Elsevier, 2015, ISBN 978-0-12-387731-4 [dostęp 2024-07-05] .

[5] LuigiL. Meschinelli LuigiL., Fungorum Fossilium omnium hucusque cognitorum iconographia XXXI tabulis exornata, sumptibus auctoris, typis A. Fabris & c., 1898 [dostęp 2024-07-05] (łac.).

[kop-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l KazimierzK. Kopczyński KazimierzK., Zapis kopalny grzybów i organizmów grzybopodobnych, „Przegląd Geologiczny”, 54 (3), 2006, s. 231–237 [dostęp 2024-06-08] .

[ret-7] G.J.G.J. Retallack G.J.G.J., Ediacaran lichens – a reply to Waggoner, „Paleobiology”, 21, 1995, s. 398–399 .

[bla-8] M.M. Blackwell M.M., Terrestrial life-fungal from the start?, „Science”, 289, 2000, s. 1884–1885 .

[9] T.N.T.N. Taylor T.N.T.N. i inni, The oldest fossil lichen, „Nature”, 378 (6554), 1995, s. 244–244, DOI: 10.1038/378244a0, ISSN 1476-4687 [dostęp 2024-07-05] (ang.).

[10] I.V.I.V. Karatygin I.V.I.V., N.S.N.S. Snigirevskaya N.S.N.S., S.V.S.V. Vikulin S.V.S.V., The most ancient terrestrial lichen Winfrenatia reticulata: A new find and new interpretation, „Paleontological Journal”, 43 (1), 2009, s. 107–114, DOI: 10.1134/S0031030109010110, ISSN 1555-6174 (ang.).

[pir-11] K.A.K.A. Pirozynski K.A.K.A., Fossil fungi, „Ann. Rev. Phytopathology”, 14, 1976, s. 237–246 .

[1]