Krzyż pokutny

Krzyż pokutny, krzyż pokutniczy, krzyż pojednania – krzyż fundowany przez zabójcę, będący jednym z jego ubocznych zobowiązań podjętych w niektórych umowach ugodowych z rodziną zabitego. Zwyczaj stosowany w krajach kręgu kultury niemieckiej w późnym średniowieczu i pierwszej poł. XVI w.^[1][2][3][4] Po zaniku kar kompozycyjnych w XVI w. i uznaniu zabójstwa za przestępstwo publiczne, a nie prywatne, na co znaczący wypływ miała uchwalona przez Sejm Rzeszy w 1532 r. Constitutio Criminalis Carolina^[5], nakaz wystawienia krzyża lub podobnej fundacji pojawiał się incydentalnie, oprócz kar, do XVII w. w wyrokach sądowych^[6].

Należy mieć na uwadze, że w krajoznawczej literaturze zdarza się utożsamianie wszystkich kamiennych krzyży z jednego bloku materiału (krzyże monolitowe) z krzyżami pokutnymi i pojawia się informacja, o 6 czy 7 tys. krzyży pokutnych w Europie i ok. 600 w Polsce^[7] Jest to błąd wynikający ze wspomnianego utożsamiania kamiennych krzyży z krzyżami pokutnymi. Krzyże kamienne podobnie jak inne krzyże i pozostałe obiekty tzw. małej architektury sakralnej stawiano z wielu powodów. Kamienny krzyż może być więc krzyżem, wotywnym, proszalnym, chroniącym, upamiętniającym zdarzenie, granicznym (posiadłości). Może wskazywać na dawne miejsce kultu, cmentarz czy miejsce straceń, może być krzyżem nagrobnym i być postawionym z innych jeszcze powodów^[8][9].

• 
  Krzyż w Stargardzie (uważany za największy monolitowy krzyż w Europie)
• 
  Krzyż w Lutomii Dolnej
• 
  Krzyż kamienny w Kijowicach

O żadnym z tych krzyży nie można stwierdzić, że jest krzyżem pokutnym. Stanowią przykład utożsamiania krzyży kamiennych z krzyżami pokutnymi^[10][11] nawet wtedy, gdy istnieją bezpośrednie dane lub uzasadnione hipotezy, jak w przypadku krzyża w Kijowicach^[12], że takimi krzyżami nie są^{[10][13][14][11]}.

Zobacz multimedia związane z tematem: Krzyż pokutny

• Krzyż pańszczyźniany

• Galeria kamiennych krzyży