Przejdź do zawartości

Perkoz dwuczuby

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Perkoz dwuczuby
Podiceps cristatus[1]
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

perkozowe

Rodzina

perkozy

Rodzaj

Podiceps

Gatunek

perkoz dwuczuby

Synonimy
  • Colymbus cristatus Linnaeus, 1758[2]
Podgatunki
  • P. c. cristatus (Linnaeus, 1758)
  • P. c. infuscatus Salvadori, 1884
  • P. c. australis Gould, 1844
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]

Zasięg występowania
Mapa występowania

     gnieździ się

     występuje przez cały rok

     zimuje

Podiceps cristatus

Perkoz dwuczuby (Podiceps cristatus) – gatunek średniej wielkości wędrownego ptaka wodnego z rodziny perkozów (Podicipedidae). Zamieszkuje głównie Eurazję, plamowo także Afrykę, Australię i Nową Zelandię. Nie jest zagrożony.

Występowanie

[edytuj | edytuj kod]

Występuje w większej części Europy (nie gnieździ się tylko na skrajnej północy) i dalej na wschód przez Azję Środkową po północno-wschodnie Chiny; izolowane populacje znajdują się w północno-zachodniej, południowej i wschodniej Afryce, w południowej Azji, Australii i na Nowej Zelandii[3]. Europejskie ptaki zimują głównie w Europie Zachodniej i basenie Morza Śródziemnego.

Występowanie w Polsce

[edytuj | edytuj kod]

W Polsce nieliczny ptak lęgowy, lokalnie średnio liczny; najliczniejszy z krajowych perkozów[4]. Jest równomiernie rozpowszechniony w całej Polsce, z wyjątkiem gór[5]. Podczas wędrówek i zimą lokalnie liczny.

Często spotykany na Pojezierzach, w Wielkopolsce oraz na Śląsku. Rzadko występuje w Małopolsce. W innych miejscach Polski tworzy punktowo większe populacje.

Zimuje głównie na Zalewie Szczecińskim, Zatoce Puckiej, jeziorze Miedwie, a także na przybrzeżnych wodach Bałtyku. W głębi kraju znacznie rzadszy, największe skupiska zimujących ptaków odnotowano na jeziorach Powidzkim i Mikorzyńskim w Wielkopolsce oraz na zbiorniku Dzierżno Duże w woj. śląskim[6].

Podgatunki

[edytuj | edytuj kod]

Wyróżnia się 3 podgatunki[2][7][8]:

  • perkoz dwuczuby (P. c. cristatus) – Palearktyka na południe od równoleżnika 66° N, lokalnie do północnych Indii. Zimuje w rejonach przybrzeżnych, przeważnie na południe od swego letniego zasięgu występowania.
  • perkoz maskowy (P. c. infuscatus) – rozrzucone populacje we wschodniej i południowej Afryce.
  • perkoz południowy (P. c. australis) – południowo-zachodnia i południowo-wschodnia Australia, Tasmania oraz Wyspa Południowa (Nowa Zelandia).

Charakterystyka

[edytuj | edytuj kod]

Wygląd zewnętrzny

[edytuj | edytuj kod]
Perkoz dwuczuby w pierwszej szacie zimowej (na głowie widoczne pozostałości ciemnych podłużnych pasów z upierzenia juwenalnego)

Największy polski perkoz, wielkością dorównuje kaczce krzyżówce. Brak dymorfizmu płciowego w upierzeniu. W szacie godowej długa biała szyja, na głowie dwa ciemnobrązowe czuby (stąd nazwa) i rdzawo-czarne bokobrody. U ptaków w drugim kalendarzowym roku życia czuby mogą być zredukowane. Wierzch ciała ciemnobrązowy, boki brązowo-rdzawe. Biała pierś. W szacie spoczynkowej brak bokobrodów, czuby ledwo zaznaczone. W locie na górnej stronie skrzydeł pokazują białą plamę. Ogon zredukowany, sterówki są krótkie i giętkie. Pisklęta z podłużnymi czarnymi paskami na głowie i szyi, których pozostałości mogą być widoczne jeszcze jesienią, w pierwszej szacie spoczynkowej[9].

Rozmiary

[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała
46–61 cm[2]
Rozpiętość skrzydeł
ok. 80 cm
Masa ciała
0,6–1,49 kg[2]
Odgłos perkoza dwuczubego nagrany w południowej Anglii
Początek tańca godowego pary perkozów dwuczubych
Perkoz dwuczuby na gnieździe

Swoją obecność manifestuje przez cały rok trąbieniem „errrrr...” lub w czasie godów „kek, kek”.

Tryb życia

[edytuj | edytuj kod]

Gatunek aktywny w dzień, jednak podczas kojarzenia się par także nocą, podczas pełni księżyca. Poluje na ryby, może w tym celu zanurzyć się na głębokość nawet 30 metrów. Latem tworzy duże koncentracje na czas pierzenia – staje się wtedy niezdolny do lotu. Rzadko zrywa się do lotu: częściej nurkuje[5]. Gatunek częściowo wędrowny, choć przeloty mają miejsce nocą. Europejskie ptaki zimują w Europie Zachodniej i basenie Morza Śródziemnego. Coraz liczniej zimują także w Polsce[4]. Przeloty: marzec–kwiecień i sierpień–grudzień.

Biotop

[edytuj | edytuj kod]

Jeziora i stawy, rzadziej wolno płynące rzeki, z pasem przybrzeżnych trzcin. Unika jednak zbiorników całkowicie zarośniętych, a częściej od innych perkozów widywany na otwartej wodzie. Populacje środkowoazjatyckie gniazdują na słonawych i słonych jeziorach. W czasie wędrówek spotykany na wybrzeżach morskich.

Wyprowadza jeden lęg w roku, znacznie rzadziej dwa.

Pary przeprowadzają spektakularny taniec godowy. Zaczyna on się ukłonami obojga partnerów, po czym zbliżają się oni do siebie z płasko wyciągniętą szyją, potrząsają głowami, stroszą czuby i kryzy. Taniec kończy się figurą, w której ptaki przyciskają się do siebie piersiami, stojąc pionowo na wodzie. Trzymają przy tym niekiedy pęk wodorostów zebranych z dna.

Gniazdo

[edytuj | edytuj kod]

Zazwyczaj na wodzie w strefie rzadkich trzcin lub innych roślin wodnych wystających ponad powierzchnię. Gniazdo stanowi pływająca, zwykle jednak zakotwiczona sterta butwiejących roślin wodnych i błotnych. Buduje je para rodziców w pewnej odległości od gniazd sąsiednich osobników. Zazwyczaj gniazduje pojedynczo, ale odnotowywano kolonie liczące 100 par.

Jaja
Głowa pisklęcia perkoza dwuczubego z charakterystycznymi paskami

Początkowo białe, z kredową powłoką, z czasem pod wpływem związków wydzielanych z gnijących roślin ciemnieją i stają się oliwkowobrązowe, w liczbie 3 do 6 sztuk. Wysiadywane przez oboje rodziców, jednak częściej przez samicę. Wysiadywanie trwa od 25 do 29 dni.

Pisklęta

[edytuj | edytuj kod]

Zagniazdowniki, pisklęta pozostają pod opieką rodziców 10 do 11 tygodni i nawet jesienią da się słyszeć dopominania młodych o pokarm. Pomimo tego, że od razu po wykluciu potrafią pływać i nurkować, to przez pierwsze 3 tygodnie często poruszają się na grzbiecie dorosłego osobnika. Karmione są drobnymi bezkręgowcami, ślimakami, rybkami oraz piórami rodziców, dzięki czemu przyzwyczajają się do wydalania m.in. rybich łusek[10]. Młode nie mają czubów charakterystycznych dla dorosłych osobników, głowa i szyja upierzona na biało, ciemnobrązowe pasy oraz łysinka, a na wierzchu głowy biała plama.

Pożywienie

[edytuj | edytuj kod]
Perkoz dwuczuby pożerający schwytaną rybę
Perkoz dwuczuby ze zdobyczą

Małe ryby, owady, skorupiaki, mięczaki, kijanki i żaby uzupełnione pokarmem roślinnym. Pokarm zdobywa nurkując, nawet na głębokość 30 m. Zjada własne pióra, karmi nimi młode.

Status i ochrona

[edytuj | edytuj kod]

IUCN klasyfikuje perkoza dwuczubego jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. W 2015 roku organizacja Wetlands International szacowała liczebność światowej populacji na około 915 000 – 1 400 000 osobników. Globalny trend liczebności populacji nie jest znany[3].

W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą[11]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC)[12]. Według szacunków, w latach 2013–2018 krajowa populacja lęgowa liczyła 15–25 tysięcy par, zaś populacja zimująca co najmniej 3200–7900 osobników[4].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Podiceps cristatus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. a b c d Llimona, F., del Hoyo, J., Christie, D.A., Jutglar, F. & Kirwan, G.M.: Great Crested Grebe (Podiceps cristatus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-01)].
  3. a b c Podiceps cristatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  4. a b c Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019. 
  5. a b M. Radziszewski, M. Matysiak, Ilustrowana Encyklopedia Ptaków Polski, ISBN 978-83-7705-006-4.
  6. Przemysław Chylarecki i inni, Trendy liczebności ptaków w Polsce, Warszawa: GIOŚ, 2018, s. 404–405, ISBN 978-83-950881-0-0.
  7. Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Podicipedidae Bonaparte, 1831 - perkozy - Grebes (wersja: 2016-07-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-17].
  8. F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Grebes, flamingos. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-17]. (ang.).
  9. Lars Svensson, Killian Mullarney, Dan Zetterstrom, Collins Bird Guide, 2009, ISBN 978-0-00-726814-6.
  10. A. Kruszewicz, Ptaki Polski, ISBN 978-83-7073-360-5.
  11. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
  12. Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]