Przejdź do zawartości

Pietruszka zwyczajna

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pietruszka zwyczajna
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

selerowce

Rodzina

selerowate

Rodzaj

pietruszka

Gatunek

pietruszka zwyczajna

Nazwa systematyczna
Petroselinum crispum (Mill.) Fuss.
Fl. Transsilv.: 254 (1866)[3]
Synonimy
  • Apium crispum Mill.
  • Carum petroselinum var. crispum (Mill.) Beck
  • Petroselinum hortense var. crispum (Mill.) L.H.Bailey
  • Petroselinum sativum var. crispum (Mill.) Gaudin
  • Petroselinum vulgare var. crispum (Mill.) Gray[3]
Pietruszka zwyczajna odm. korzeniowa
Kwiatostan pietruszki zwyczajnej
Liście pietruszki korzeniowej
Liście pietruszki naciowej

Pietruszka zwyczajna (Petroselinum crispum) – gatunek rośliny dwuletniej z rodziny selerowatych. Dziko rośnie na Bałkanach i w północno-zachodniej Afryce (Maroko i Algieria). Została szeroko rozprzestrzeniona i rośnie jako zdziczała na wszystkich kontynentach w strefach umiarkowanych na obu półkulach[3]. Użytkowana jako warzywo i roślina lecznicza.

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Naga roślina zielna z wrzecionowatym korzeniem (u odmiany korzeniowej spichrzowym). W pierwszym roku tworzy przyziemną rozetę liści, w drugim roku wyrasta rozgałęziająca się łodyga zwieńczona kwiatostanami[4].
Liście
Ciemnozielone i połyskujące. Odziomkowe i rosnące na dole łodygi osadzone na ogonkach, trójkątne w zarysie, podwójnie lub potrójnie pierzaste. Odcinki liściowe są pierzasto nacinane lub trójłatkowe, na szczycie z białawym ostrzem. Liście łodygowe górne mają pochwiaste nasady, są mniejsze, słabiej podzielone, ich łatki są wąskie, lancetowate[4].
Kwiaty
Drobne, zebrane w baldaszki a te po 8–20 w baldach złożony. Pokrywa składa się z kilku lancetowato szydlastych listków, pokrywki są liczne lancetowato szydlaste. Płatki korony są zielonożółte, czasem nieco czerwonawe, ich długość wynosi do ok. 0,7 mm[4].
Owoce
Szerokojajowate rozłupnie, o długości do 3 mm i średnicy ok. 2 mm. Żebra na owocu są bardzo cienkie i białawe[4].

Zastosowania

[edytuj | edytuj kod]
  • Roślina uprawna. Jest uprawiana jako warzywo (spożywany jest zarówno korzeń, jak i części zielone), a także dla olejku używanego w lecznictwie.
  • Sztuka kulinarna. Użytkowana jest najczęściej jako składnik zup, wchodzi w skład tzw. włoszczyzny. Nać pietruszki zawiera bardzo dużo prowitaminy A. Korzystne jest także równoczesne występowanie żelaza i witaminy C. Zawiera dużo chlorofilu. Dużo związków mineralnych występuje w korzeniach, a jeszcze więcej w nasionach. Silnie pachnące liście pietruszki służą do przyprawiania wielu potraw np. do nadzień.
  • Roślina lecznicza
    • Surowiec zielarski: Korzeń pietruszki korzeniowej – Radix Petroselini, owoc pietruszki – Fructus Petroselini, ziele pietruszki – Herba Petroselini. Przetwór: olejek pietruszkowy – Oleum Pertroselini z liści, który stanowi niewielki procent ich masy (0,01% u pietruszki korzeniowej, 0,04% u pietruszki naciowej) w większości zawiera: apiol, mirystycynę, limonen oraz 1,3,8-p-mentatrien (każdy w ilości 10–30%), pozostałe składniki to głównie mieszanina terpenów. Olejek pietruszki korzeniowej zawiera większy procent mirystycyny. Ponadto owoce zawierają flawonoidy takie jak: apiina, luteolino-apiozylglukozyd, do 22% oleju tłustego, śladowe ilości bergaptenu, fitosterol i sole mineralne[5]. Liście pietruszki zawierają aż 5,410 mg β-karotenu[6].
    • Działanie: Jest rośliną o wielkich wartościach leczniczych. Zarówno korzenie, jak owoce pietruszki i ich przetwory zwiększają przesączanie w kłębkach nerkowych, a jednocześnie zwalniają zwrotną resorpcję w cewkach, dzięki czemu zwiększają ilość wydalanego moczu. Mają także własności antyseptyczne oraz zmniejszają napięcie mięśni gładkich jelit i dróg moczowych (działanie wiatropędne). Ponadto pobudzają w niewielkim stopniu wydzielanie śliny i soku żołądkowego, co ułatwia trawienie i przyswajanie pokarmów.
Wartość odżywcza
Pietruszka, korzeń
(100 g)
Wartość energetyczna 203 kJ (48 kcal)
Białka 2,6 g
Węglowodany 10,5 g
Tłuszcze 0,5 g
Woda 85,3 g
Dane liczbowe na podstawie: [6]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[7]
Wartość odżywcza
Pietruszka, liście
(100 g)
Wartość energetyczna 205 kJ (49 kcal)
Białka 4,4 g
Węglowodany 9,0 g
Tłuszcze 0,4 g
Woda 84,5 g
Dane liczbowe na podstawie: [6]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[7]

Systematyka i zmienność

[edytuj | edytuj kod]
Podgatunki

Wyróżniane są dwa podgatunki[3]

  • Petroselinum crispum subsp. crispumpodgatunek nominatywny, pochodzi z Bałkanów, jest ważną rośliną użytkową rozprzestrzenioną w świecie
  • Petroselinum crispum subsp. giganteum (Pau) Dobignard – podgatunek z północno-zachodniej Afryki; rośnie w Maroku i być może w Algierii
Odmiany botaniczne[8]
  • Petroselinum crispum (Mill.) Fuss var. crispum (syn. Apium crispum Mill.)
  • Petroselinum crispum (Mill.) Fuss var. neapolitanum Danert
  • Petroselinum crispum (Mill.) Fuss var. tuberosum (Bernh.) Mart. Crov.
Odmiany uprawne
  • pietruszka korzeniowa: ‘Cukrowa’, ‘Lenka’, ‘Berlińska’, ‘Vistula’, ‘Fakir’, ‘Eagle’.
  • pietruszka naciowa: w pierwszym roku uprawy tworzy niejadalny korzeń i rozetę jadalnych liści. Korzeń spichrzowy w górnej części cylindryczny, gładki, niżej silnie się rozgałęzia; jest łykowaty. Liście są gładkie lub fryzowane, błyszczące, ciemnozielone, trójdzielne. Rozeta dobrze wyrośniętej rośliny składa się z 40–100 liści. Blaszki liściowe mogą być gładkie – wtedy liście są szerokie na krótkich ogonkach, liście mogą być też kędzierzawe (fo. crispum Fiori et Paol.) – szczególnie cenione przy dekorowaniu potraw. Formy o barwnych liściach są roślinami ozdobnymi. Kształt liści pietruszki naciowej nie jest cechą całkowicie ustaloną; przy rozmnażaniu z siewu mogą wystąpić dość znaczne różnice w kształcie liści. W uprawie spotykane są kultywary: ‘Non Plus Ultra’, ‘Perfection’, ‘Paramount’.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
  3. a b c d Petroselinum crispum (Mill.) Fuss, [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-07-12].
  4. a b c d Marian Koczwara, Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 59-60.
  5. Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniewski, Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1987, s. 292, ISBN 83-202-0472-0, OCLC 835868578.
  6. a b c Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 504-505. ISBN 978-83-200-5311-1.
  7. a b Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
  8. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-05].