Przejdź do zawartości

Podbiał pospolity

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Podbiał pospolity
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Asteroideae

Rodzaj

podbiał

Gatunek

podbiał pospolity

Nazwa systematyczna
Tussilago farfara L.
Sp. Pl. 1753
Liście podbiału
Kwiatostan koszyczek podbiału

Podbiał pospolity (Tussilago farfara L.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych (Asteraceae), przedstawiciel monotypowego rodzaju podbiał Tussilago[3]. Rodzimy obszar jego występowania to Europa, duża część Azji (bez jej południowych i wschodnich krańców) oraz północna Afryka[3][4]. Rozprzestrzeniony został jako gatunek zawleczony m.in. w Ameryce Północnej, w Indiach i na Dalekim Wschodzie[3]. W Polsce jest pospolity[5].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Łodyga
Łodyga kwiatostanowa wysokości do 30 cm. Bladożółta lub bladozielona, pokryta łuskowatymi, czerwonawymi liśćmi. Kłącze cienkie, czołgające się, długości do 1 m. Pędy kwiatostanowe bezlistne, pokryte łuskami.
Liście
Odziomkowe, długoogonkowe, duże, okrągławo-sercowate, z ząbkowanym brzegiem i płytkimi zatokami, pokryte od spodu srebrzystym meszkiem.
Kwiaty
Mały, złocistożółty koszyczek na każdej łodydze kwiatonośnej. Na brzegu liczne języczkowate kwiaty żeńskie, w środku obupłciowe, lecz płonne kwiaty rurkowate.
Owoce
Niełupki, duże i nagie, z białym puchem kielichowym.

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]

Bylina. Kwiatostany pokazują się, zanim rozwiną się liście. Kwitnie od marca do maja. Liście pojawiają się pod koniec kwitnienia[5]. Preferuje gleby gliniaste, miejsca kamieniste, piarżyska, żwirowiska nadrzeczne, osuwiska, skarpy przydrożne, urwiste brzegi rzek i potoków, hałdy węglowe i pogorzeliska. W uprawach rolnych uznawana za chwast. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Senecioni-Tussilaginetum[6]. Na podbiale pospolitym pasożytują niektóre gatunki grzybów: Golovinomyces cichoracearum, Coleosporium tussilaginis, Mycosphaerella tussilaginis, Stagonospora tussilaginis, Asteroma impressum i Puccinia poarum [7].

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]
Surowiec zielarski
Liść podbiału (Folium Farfarae) oraz rzadko kwiat podbiału (Flos Farfarae). Liść podbiału ma głównie charakter surowca śluzowego. Zawartość kwaśnego śluzu wynosi 7-8%. Dalszymi składnikami są garbniki (około 4,5%), flawonoidy (około 0,8%): m.in. kwercetyna, kemferol a ponadto cholina, sole mineralne bogate w cynk, gorycze i nieco olejku eterycznego. Składnikami niepożądanymi są alkaloidy pirolizydynowe m.in. senkirkina i tussilagina. Zawartość ich wynosi maksymalnie 4,5·10-5%. W kwiatach podbiału znajdują się liczne związki flawonoidowe (m.in. rutyna, hiperozyd i awikularyna), kwas kawowy i ferulowy, karotenoidy (np. taraksantyna), fitosterole, związki cukrowe oraz olejek eteryczny.
Działanie
Jako surowiec śluzowy o pewnej zawartości garbników liść podbiału ma zastosowanie głównie w stanach zapalnych i nieżytach dróg oddechowych, jamy ustnej i krtani. Wywiera działanie osłaniające (śluzy) i ściągające (garbniki). Powoduje spęcznienie i rozrzedzenie zalegającej wydzieliny oraz pobudzenie ruchów nabłonka rzęskowego, a tym samym wyzwala odruch wykrztuśny. Jednocześnie flawonoidy łagodnie obniżają napięcie mięśni gładkich górnych dróg oddechowych i oskrzeli oraz ułatwiają odkrztuszanie. Kwiaty podbiału ze względu na większą zawartość flawonoidów i olejku eterycznego a mniejszą śluzu i garbników wywierają silniejsze od liści działanie rozkurczowe, natomiast słabsze powlekające i ściągające.
Działanie niepożądane
Szczególne znaczenie, jako potencjalnie toksyczna, może mieć zawartość alkaloidu senkirkiny, którą stwierdzono w niektórych surowcach m.in. pochodzących z Australii i Norwegii. Może dawać efekty hepatotoksyczne. W surowcu pochodzącym ze środkowej i zachodniej Europy wykryto nietoksyczną tussilaginę.
Sposób użycia
Odwar z liści podbiału przygotowuje się poprzez zalanie 1 łyżki liści 350 ml ciepłej wody i ogrzewanie całości do momentu wrzenia. Po 3 minutach gotowania pod przykryciem należy odstawić odwar na 10 minut i przecedzić. Należy pić 3-5 razy dziennie ¼ do ⅛ szklanki między posiłkami przy kaszlu. Ten sam odwar stosuje się zewnętrznie do okładów na skórę przy stłuczeniach, zaczerwienieniu i siniakach.
Zbiór i suszenie
Młode, ale dobrze rozwinięte liście, wolne od plam, bez ogonka lub z jego resztką są zbierane ręcznie na wiosnę i w lecie i suszone na powietrzu w cieniu. Niekiedy zbiera się rozkwitające koszyczki podbiału bez szypułek i suszy możliwie szybko w temp. do 40 °C w suszarni.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. a b c Tussilago L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-04-27].
  4. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-27].
  5. a b Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski: Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 766-767. ISBN 83-214-1305-6.
  6. Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  7. Malcolm Storey: Tussilago farfara L. (Coltsfoot). [w:] BioInfo (UK) [on-line]. [dostęp 2018-02-13].
  8. Stanisław Kohlmünzer: Farmakognozja: podręcznik dla studentów farmacji. Wyd. V unowocześnione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2003, s. 669. ISBN 83-200-2846-9.
  9. A. Ożarowski, W. Jaroniewski: Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1987, s. 436. ISBN 83-202-0472-0.