Przejdź do zawartości

Przyrów

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przyrów
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Kościół św. Doroty w Przyrowie
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

częstochowski

Gmina

Przyrów

Prawa miejskie

1369–1870, od 2024

Burmistrz

Anna Kowalska Ferd

Powierzchnia

12,0654[1] km²

Populacja (2021)
• liczba ludności
• gęstość


1144[2]
94,82 os./km²

Strefa numeracyjna

34

Kod pocztowy

42-248[3]

Tablice rejestracyjne

SCZ

Położenie na mapie gminy Przyrów
Mapa konturowa gminy Przyrów, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Przyrów”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Przyrów”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Przyrów”
Położenie na mapie powiatu częstochowskiego
Mapa konturowa powiatu częstochowskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Przyrów”
Ziemia50°48′01″N 19°31′39″E/50,800278 19,527500
TERC (TERYT)

2404144[4]

SIMC

0143550[4]

Urząd miejski
ul. Częstochowska 7
42-248 Przyrów
Strona internetowa

Przyrówmiasto w Polsce, położone w województwie śląskim, w powiecie częstochowskim, siedziba miejsko-wiejskiej gminy Przyrów[5][4]. Leży nad rzeką Wiercicą.

Przyrów uzyskał lokację miejską w 1369 roku[6]. Został pozbawiony praw miejskich 31 maja 1870 i włączony do nowo utworzonej gminy Przyrów w powiecie częstochowskim[7]. W latach 1870–1954 siedziba wiejskiej gminy Przyrów, 1954–1972 gromady Przyrów[8], a od 1973 reaktywowanej gminy Przyrów[9]. W latach 1975–1998 należał administracyjnie do województwa częstochowskiego. 1 stycznia 2024 odzyskał status miasta[1].

Przyrowski rynek wykazał się najwyższym (po Koszycach) stopniem miejskości w badaniach naukowych nad morfologią miast zdegradowanych reformą carską z 1869–1870[10].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Przyrów został założony jako miasto 15 marca 1369 r.[11] na terenie wsi Komorów przez Jakuba Rechickiego z Nagłowic jako miasto królewskie przez Kazimierza Wielkiego na prawie średzkim[12]. W XV-XVII w. nastąpił znaczny rozwój miasta i wzrost liczby mieszkańców, ale w latach 1655-1660 miał miejsce upadek w wyniku najazdu szwedzkiego (zniszczono ok. 70% zabudowy) i rokoszu Lubomirskiego. Spadek znaczenia Przyrowa był też skutkiem zmiany przebiegu głównej drogi z Krakowa do Wielkopolski[11]. Pozbawiony praw miejskich w 1870 r.[13] dekretem cara Rosji Aleksandra II z 13 lipca wraz z 15 innych miastami guberni piotrkowskiej[11].

Od końca XVIII w. Przyrów zamieszkiwała społeczność żydowska (w 1857 - 954 osób, czyli 43 proc. mieszkańców; w 1921 - 802, około 32 proc.). Istniała synagoga i cmentarz. Wśród Żydów była grupa chasydów, związanych z Lelowem. W 1940 r. Niemcy utworzyli w Przyrowie obóz pracy, w którym zgromadzili ponad 800 Żydów. 18 września 1942 r. wszystkich wywieziono do getta w Koniecpolu, skąd 7 października trafili do obozu zagłady w Treblince i zginęli[14].

8 stycznia 1945 r. wieś została spacyfikowana przez oddział własowców pod dowództwem SS. Zamordowali oni 43 osoby, a zabudowania spalili[15]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa częstochowskiego.

21 października 2022 r. rada gminy jednogłośnie przyjęła uchwałę o podjęciu działań zmierzających do nadania Przyrowowi statusu miasta. Na przełomie 2022 i 2023 r. rozpoczęły się konsultacje społeczne nad zmianą statusu gminy wiejskiej na miejsko-wiejską[11]. 1 stycznia 2024 roku Przyrów odzyskał prawa miejskie i stał się czwartym miastem powiatu częstochowskiego.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Dz.U. 2023 poz. 1472.
  2. NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1063 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. a b c GUS. Rejestr TERYT
  5. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 38-39.
  7. Postanowienie z 20 marca (1 kwietnia) 1870, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, str. 123)
  8. Uchwała Nr 17/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu częstochowskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 15 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 5 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 10, Poz. 54)
  9. Uchwała Nr XX/99/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie katowickim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 20 grudnia 1972 r., Nr. 12, Poz. 103).
  10. Dymitrow, M. (2014). The effigy of urbanity or a rural parody? A visual approach to small-town public space. Journal of Cultural Geography, 31(1), 1-31.
  11. a b c d Marek Mamoń, Przyrów pozazdrościł jurajskiemu Olsztynowi i też chce zostać miastem [online], czestochowa.wyborcza.pl, 16 stycznia 2023 [dostęp 2023-01-16].
  12. Anna Berdecka, Nowe lokacje miast królewskich w Małopolsce w latach 1333-1370 : chronologia i rozmieszczenie, w: Przegląd Historyczny, T. 65 (1974), z. 4, tabela 1 po s. 617.
  13. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 62-63.
  14. Przyrów [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-12-19].
  15. Józef Fajkowski, Jan Religa: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939-1945. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1981, s. 85.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

R. Dulias, A. Hibszer; Województwo śląskie. Przyroda, Gospodarka, Dziedzictwo kulturowe, Kraków 2004, s.192.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]