Przejdź do zawartości

Smardz jadalny

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Smardz jadalny
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

workowce

Klasa

kustrzebniaki

Rząd

kustrzebkowce

Rodzina

smardzowate

Rodzaj

smardz

Gatunek

smardz jadalny

Nazwa systematyczna
Morchella esculenta (L.) Pers.
Syn. Met. Fung. 2: 618 (Getynga, 1801)
Zasięg
Mapa zasięgu

Smardz jadalny, smardz zwyczajny (Morchella esculenta (L.) Pers.) – gatunek grzybów należący do rodziny smardzowatych (Morchellaceae)[1].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Morchella, Morchellaceae, Pezizales, Pezizomycetidae, Pezizomycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].

Jest to gatunek typowy rodzaju smardz (Morchella). Zgodnie z zasadami nomenklatury botanicznej (dotyczącej także grzybów) przyjęto, że gatunek ten został poprawnie zdiagnozowany taksonomicznie po raz pierwszy przez Karola Linneusza (jako Phallus esculentus) w Species Plantarum w 1753 r. Do rodzaju Morchella został przeniesiony przez Christiana Persoona w Synopsis methodica fungorum w 1801 r.[2] i zatwierdzony przez Eliasa Friesa w Systema mycologicum II w 1822 r.[3]

Ma ok. 100 synonimów naukowych. Niektóre z nich:

  • Helvella esculenta (L.) Sowerby 1797
  • Morchella conica Pers. 1818
  • Morchella conica var. angusticeps Peck 1912
  • Morchella esculenta var. rotunda (Fr.) I.R. Hall 1998
  • Morchella esculenta var. umbrina (Boud.) S. Imai 1954
  • Morchella esculenta var. vulgaris (Pers.) A. Gennari 2000
  • Morchella esculenta var rotunda Pers. 1801
  • Morchella esculenta ß vulgaris Pers. 1801
  • Morchella rotunda (Pers.) Boud. 1897
  • Morchella rotunda var. cinerea Boud. 1897
  • Morchella rotunda var. esculenta (L.) Jacquet. 1985
  • Morchella umbrina Boud. 1897
  • Morchella vulgaris (Pers.) Boud. 1897
  • Morellus esculentus (L.) Eaton 1818
  • Phallus esculentus L. 1753
  • Phallus esculentus L. 1753, var. esculentus[4].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Główka

Przeważnie wysokości 3–10 cm i 3–7 cm średnicy, barwy beżowej lub ochrowej (czasami szara lub prawie czarna), o owalnym lub stożkowatym pokroju (pusta w środku), przyrośnięta do trzonu, z nieregularnymi alweolami (wnękami) na powierzchni, między którymi żeberka ułożone są w sposób niewyróżniający żadnego kierunku[5][6].

Trzon

Długości 2–6 cm i 2–4 cm średnicy. Barwy kremowej, żółtej lub białawy, pusty w środku, o powierzchni chropowatej lub ziarnistej. U dojrzałych owocników podstawa trzonu jest rozszerzona i pofałdowana[5].

Miąższ

Białawy, kruchy, o woskowatej konsystencji, łagodnym smaku i korzennej woni[5].

Zarodniki

Eliptyczne, gładkie, o wymiarach 16–23 × 11–14 μm, o powierzchni często pokrytej kropelkami. Wysyp zarodników jest barwy żółtoochrowej[5].

Gatunki podobne

Występowanie i siedlisko

[edytuj | edytuj kod]

Występowanie smardza jadalnego potwierdzono na wszystkich kontynentach poza Antarktydą. Najwięcej stanowisk podano w Europie, występuje tu na całym jej obszarze[8]. W Polsce jest rzadki. W Czerwonej liście roślin i grzybów Polski ma status R – gatunki rzadkie[9]. Występuje na terenie całego kraju, do 2020 r. podano około 260 jego stanowisk. Wymagają one jednak sprawdzenia co do prawidłowości oznaczenia gatunku, gdyż w ostatnim czasie dużo zmieniło się w taksonomii tych grzybów[10].

Grzyb podziemny. Rozwija się w lasach liściastych i mieszanych, także na łąkach i łęgach, często pod jesionami, czasami na wysypiskach porośniętych zielenią, na nawożonych glebach. W Europie owocniki wytwarza w kwietniu i maju. Według niektórych autorów jest grzybem mykoryzowym tworzącym związki ze świerkiem pospolitym, daglezją zieloną, modrzewiem, sosną wydmową i jesionem wyniosłym. Prawdopodobnie jednak są to słabe, fakultatywne związki biotroficzne[10].

Znaczenie

[edytuj | edytuj kod]
Kulinarne

Owocniki są jadalne, opisywane jako cenne pod względem spożywczym, smaczne, przydatne do obróbki zarówno świeże, jak i suszone, jednak w stanie surowym toksyczne dla człowieka[6].

Ochrona

W latach 1983–2014 podlegał ochronie ścisłej, a od 2014 roku objęty jest ochroną częściową. Zbiór owocników na użytek własny i pozyskiwanie do celów gospodarczych dopuszczalne jest tylko w ogrodach, uprawach ogrodniczych, szkółkach leśnych oraz na terenach zieleni[10].

Filatelistyka

Poczta Polska wyemitowała 31 sierpnia 2012 r. znaczek pocztowy przedstawiający smardza jadalnego, o nominale 1,95 , w serii Grzyby w polskich lasach. Wydrukowano 300 000 sztuk, techniką offsetową, na papierze fluorescencyjnym. Autorem projektu znaczka była Marzanna Dąbrowska. Znaczek posiadał przywieszkę z piestrzenicą kasztanowatą[11].

Galeria

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Index Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).
  2. Christian Persoon, Synopsis methodica fungorum, t. 2, 1801, s. 618.
  3. Elias Fries, Systema Mycologicum II, t. 1, 1822, s. 6.
  4. Species Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).
  5. a b c d E. Gerhardt, Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik, Warszawa: Klub dla Ciebie - Bauer-Weltbild Media, 2006, ISBN 83-7404-513-2.
  6. a b Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0.
  7. a b Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, ISBN 978-83-245-9550-1.
  8. Występowanie smardza jadalnego na świecie (mapa) [online], gbif.org [dostęp 2013-11-12] (ang.).
  9. Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5.
  10. a b c Anna Kujawa, Małgorzata Ruszkiewicz-Michalska, Izabela L. Kałucka (red.), Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne, Poznań: Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, 2020, ISBN 978-83-938379-8-4.
  11. Marek Jedziniak: Grzyby w polskich lasach. www.kzp.pl. [dostęp 2023-05-21]. (pol.).