Ziemia Maryjna
 |
Zasugerowano, aby zintegrować ten artykuł z artykułem Liwonia. Dołącz do trwającej dyskusji. Nie opisano powodu propozycji integracji. |
| 1207–1561 | |||||
| |||||
| Ustrój polityczny | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||
| Data powstania | |||||
| Data likwidacji | |||||
| Władca | |||||
| Narody i grupy etniczne | |||||
| Język urzędowy | |||||
| Religia dominująca | |||||
| Terytoria autonomiczne |
Arcybiskupstwo ryskie | ||||
| |||||
Położenie na mapie świata  | |||||
| 57°N 25°E/57,000000 25,000000 | |||||
Ziemia Maryjna (łac. Terra Mariana) – oficjalna nazwa Inflant w średniowieczu nadana po krucjacie liwońskiej w XIII wieku[1]. Na jej obszarze utworzono państwo zakonu kawalerów mieczowych, które od 1237 stanowiło część państwa zakonu krzyżackiego[2]. W XV wieku w wyniku secesji inflanckiego odłamu Krzyżaków powstało państwo zakonu inflanckiego[3].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Czasy przed chrystianizacją
[edytuj | edytuj kod]
W średniowieczu tereny obecnej Łotwy oraz Estonii były zasiedlone przez ludność ugrofińską, jak i również Bałtów. Zamieszkiwały je plemiona ugrofińskie: Liwowie nad Zatoką Ryską tudzież Estowie nad Zatoką Fińską; plemiona bałtyckie: Kurowie, Zemgalowie, Zełowie i Łatgalowie. Od ok. X wieku księstwa ruskie rozszerzały swoje wpływy na tych ziemiach, dlatego doszło tam do powstania zależnych od Połocka niewielkich księstw: Gercike (Jersika) oraz Koknese (Kukenois). W drugiej połowie XII wieku w rejon ujścia Dźwiny zaczęli przybywać niemieccy kupcy, pochodzący głównie z Lubeki, a następnie także misjonarze, którzy podejmowali nieskuteczne próby chrystianizacji pogańskich plemion[4][5].
Państwo Zakonu Kawalerów Mieczowych
[edytuj | edytuj kod]
Kiedy zawiodły pokojowe sposoby, postanowiono nawrócić miejscowe plemiona drogą zbrojną. Wielką rolę w organizowaniu krucjaty odegrał biskup Albert von Buxhövden, który w 1201 założył Rygę. W 1202 cysterski opat Teodoryk utworzył Zakon Kawalerów Mieczowych w celu obrony i poszerzania obszaru diecezji ryskiej (od 1255 archidiecezji). Rycerze Chrystusowi formalnie byli zależni od biskupa ryskiego (od 1255 arcybiskupa), lecz od początku próbowali się uniezależnić i stworzyć własne państwo[4][6][2]. Początkowo, od 2 lutego 1207, Terra Mariana była lennem Świętego Cesarstwa Rzymskiego, lecz utraciła ten status już w 1215, kiedy to papież Innocent III ogłosił, że ziemie te podlegają tylko Państwu Kościelnemu.
W XIII w. zakonowi liwońskiemu udało się podbić pogan[1], później kilkakrotnie stłumili powstania miejscowej ludności[4]. W wyniku działań zakonu prawie cała Estonia znalazła się pod władzą biskupa Alberta z Rygi oraz Kawalerów Mieczowych. Jedynie północna część Estonii, zwana Księstwem Estonii, należała do Danii[6]. To terytorium zostało sprzedane przez króla duńskiego Waldemara IV Atterdaga zakonowi inflanckiemu w 1346[1].
W 1236 zakon liwoński poniósł klęskę z Litwinami w bitwie pod Szawlami. Z powodu osłabnięcia pozycji Kawalerów Mieczowych w Inflantach w 1237 rycerze chrystusowi postanowili przyłączyć się do zakonu krzyżackiego. Przyjęli krzyżacką regułę oraz ubiór, dając tym początek ich gałęzi inflanckiej[2].
W XIV wieku inflancka część zakonu krzyżackiego zyskała pozycję hegemona w Inflantach dzięki osłabieniu pozycji arcybiskupa ryskiego. W XV wieku, po wygranej przez Jagiełłę i Witolda wojnie z Krzyżakami, doszło do rozłamu w państwie zakonu krzyżackiego w wyniku którego powstało niezależne państwo zakonu inflanckiego[6].
Państwo kawalerów mieczowych administracyjnie było podzielone na: część zakonną oraz tereny pod zarządem arcybiskupstwa ryskiego (do 1255 biskupstwa) wraz z biskupstwami: kurlandzkim, dorpackim tudzież ozylijskim[6]. Na zdobytym terytorium dokonano chrystianizacji pogańskiej ludności[4]. Stosunki społeczne zostały ukształtowane na wzór zachodnioeuropejskiego feudalizmu[6]. Grupę panującą stanowiło rycerstwo głównie pochodzenia niemieckiego, bądź miejscowych możnych, którzy ulegli zniemczeniu[7][4]. Warstwę poddaną tworzyła ludność chłopska, czyli Ugrofinowie i Bałtowie[4]. Niemieccy koloniści zakładali miasta, dlatego wśród mieszczan dominowali Niemcy[6][4].
Inflanty w XVI wieku
[edytuj | edytuj kod]Od drugiej dekady XVI w. na Ziemi Maryjnej szerzyły się idee reformacji, zyskując zwolenników wśród niemieckiego mieszczaństwa i arystokracji[4]. W tym okresie Inflanty stała się terenem rywalizacji czterech państw: Królestwa Danii, Królestwa Szwecji, Księstwa Moskiewskiego oraz unii polsko-litewskiej[6]. W 1558 wojska Iwana IV Groźnego uderzyły na państwo zakonne Johanna Wilhelma von Fürstenberga, rozpoczynając tym wojny inflanckie[1]. Agresja ta zmusiła zakon do oddania się pod opiekę Zygmunta II Augusta[4]. W 1561 Kawalerowie Mieczowi zostali sekularyzowani[2]. Północno-wschodnia część Inflant przeszła pod wspólne zarządzanie Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Natomiast z reszty ziem utworzono Księstwo Kurlandii i Semigalii, które otrzymał ostatni mistrz zakonu Gotthard Kettler jako dziedziczne lenno[1].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Wyprawy krzyżowe
- Liwonia
- Terra Mariana (album)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e Encyklopedia PWN ↓, Inflanty.
- ↑ a b c d Encyklopedia PWN ↓, Kawalerowie Mieczowi.
- ↑ Encyklopedia PWN ↓, Inflancki zakon.
- ↑ a b c d e f g h i Encyklopedia PWN ↓, Łotwa. Historia.
- ↑ Encyklopedia PWN ↓, Estonia, historia.
- ↑ a b c d e f g Encyklopedia PWN ↓, Estonia. Historia.
- ↑ Encyklopedia ↓, Estonia. Historia.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Kawalerowie Mieczowi, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2020-03-29].
- inflancki zakon, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2020-03-29].
- Łotwa. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2020-03-29].
- Estonia. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2020-03-29].
- Inflanty, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2020-03-29].