Przejdź do zawartości

Ziemia Wilkesa

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ziemia Wilkesa
Wilkes Land
{{{alt grafiki}}}
Mapa Antarktydy z zaznaczoną Ziemią Wilkesa i domniemanym kraterem
Terytorium

 Antarktyda

Miejscowości

brak

Wydarzenia historyczne

Odkrycia i badania Antarktyki

Rodzaj obiektu

region Antarktydy Wschodniej

Położenie na mapie Antarktyki
Mapa konturowa Antarktyki, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Ziemia Wilkesa”
Ziemia69°00′S 120°00′E/-69,000000 120,000000

Ziemia Wilkesa (ang. Wilkes Land)[1] – region w Antarktydzie Wschodniej nad Oceanem Indyjskim, położony między Wybrzeżem Królowej Marii a Wybrzeżem Jerzego V.

Prawa do tego terytorium do 136°11′E rości sobie Australia, uznając je za część Australijskiego Terytorium Antarktycznego, a do jego zachodniej części – Ziemi AdeliFrancja.

Nazwa pochodzi od nazwiska amerykańskiego odkrywcy i kapitana marynarki Stanów Zjednoczonych Charlesa Wilkesa (1798–1877), który dowodził amerykańską wyprawą badawczą na południowym Pacyfiku w latach 1838–1842[2].

Geografia

[edytuj | edytuj kod]

Ziemia Wilkesa leży w Antarktydzie Wschodniej nad Oceanem Indyjskim, między Wybrzeżem Królowej Marii a Wybrzeżem Jerzego V[2], rozciągając się między przylądakami Cape Hordern a Point Alden[2]. Według Australian Antarctic Gazetteer jego zachodnią granicę wyznacza 136° długości geograficznej wschodniej[3].

Obszar Ziemi Wilkesa pokrywa prawie w całości lądolódEast Antarctic Ice Sheet – o wysokości 1800–2900 m n.p.m.[4][a]

Ziemia Wilkesa dzieli się na następujące obszary[4]:

Na Ziemi Wilkesa działają dwie całoroczne stacje naukowo-badawcze: australijska Casey na wybrzeżu oraz francusko-włoska Concordia na szczycie Dome C (3233 m n.p.m.)[5][b]. Na Wybrzeżu Knoxa znajduje się także nieczynna polska stacja im. A.B. Dobrowolskiego[6][7].

Hipotetyczny krater

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Krater na Ziemi Wilkesa.

Pierwsze przypuszczenia o istnieniu ogromnego krateru uderzeniowego (ok. 510 km średnicy) na Ziemi Wilkesa pojawiły się w latach 60. XX wieku[8][9]. Hipotezę tę wspierają pomiary grawimetryczne dokonane przez amerykańskie sondy kosmiczne GRACE, na podstawie których zidentyfikowano pod lądolodem strukturę, która może być kraterem uderzeniowym, a także wyniki badań magnetycznych[8]. Badacze przypuszczają, że powstała ona ok. 250 milionów lat temu, na przełomie permu i triasu, a uderzenie, które spowodowało jej powstanie, było jedną z głównych przyczyn wymierania permskiego[10].

Istnienie krateru uderzeniowego pozostaje jednak nadal kwestią kontrowersyjną[8].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Wybrzeże zostało po raz pierwszy dostrzeżone przez amerykańskiego odkrywcę i kapitana marynarki Stanów Zjednoczonych Charlesa Wilkesa (1798–1877), który dowodził amerykańską wyprawą badawczą na południowym Pacyfiku w latach 1838–1842[2]. Odkrycie wybrzeża o długości ponad 2400 km było kolejnym dowodem na to, że Antarktyda jest kontynentem[2].

Linia brzegowa Wybrzeża Wilkesa została zbadana podczas kolejnych ekspedycji: amerykańskich Operacji Highjump (1946–1947) i Operacji Windmill (1947–1948), Australian National Antarctic Research Expeditions (ANARE) w latach 1956 i 1958–1960 oraz radzieckich ekspedycji antarktycznych w latach 1956–1959[3].

Polityka

[edytuj | edytuj kod]

Prawa do obszaru do 136°11′E rości sobie Australia, uznając je za część Australijskiego Terytorium Antarktycznego[4]. Do obszaru Ziemi Adeli roszczenia wysuwa Francja[4]. Wraz z podpisaniem Układu Antarktycznego roszczenia te zostały „zamrożone”[11][c]

  1. Encyklopedia PWN podaje, że obszar wznosi się na wysokość 1500–2000 m n.p.m., zob. Encyklopedia PWN ↓.
  2. Riffenburgh (2007) podaje także, że na Ziemi Wilkesa leży również rosyjska stacja Wostok (3488 m n.p.m.), zob. Riffenburgh 2007 ↓, s. 51, natomiast inne źródła o tym milczą, umiejscawiając stację na lądolodzie w środkowej części Antarktydy Wschodniej, zob. Encyklopedia PWN – Wostok ↓, lub w centralnej części Antarktydy, zob. Russian Antarctic Stations – overview ↓.
  3. Na mocy Artykułu 4 Układu Antarktycznego żadne z państw nie może zgłaszać w czasie obowiązywania traktatu roszczeń terytorialnych, a roszczenia, które zostały zgłoszone przed wejściem w życie traktatu, nie zostały nim ani anulowane, ani zanegowane; zob. Boczek 2005 ↓, s. 205.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]