Vai al contenuto

Mesosòich

Da Wikipedia.
Vos an lenga piemontèisa
Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Ël Mesosòich (o era scondaria) a l'é n'antërval dë stòria dla Tèra, ch'a va da 251 milion d'agn fa a 65 milion d'agn fa. Sò nòm a veul dì l'età dla vita mesan-a. A-j ven dapress al Paleosòich e a preced ël Cenosòich.

Conforma a le caraterìstiche dij ròch e dij fòssij, ël Mesosòich a l'é partagià an tre perìod:

  • ël Triàssich, da 251 milion d'agn fa a 200 milion d'agn fa
  • ël Giuràssich, da 200 milion d'agn fa a 145 milion d'agn fa
  • ël Cretass, da 145 milion d'agn fa a 65 milion d'agn fa

Ij moviment continentaj

[modìfica | modifiché la sorgiss]

A l'ancamin dl'era scondaria, ij continent a son samblà an n'ùnich sùper-continent, la Pangea. Cost-sì a ancamin-a a s-ciapesse an doi ansem: a nòrd la Laurasia, ch'a comprend la Mérica dël Nòrd, l'Euròpa e l'Asia; a sud ël Gondwana, ch'a radun-a la Mérica dël Sud, l'Àfrica, l'Antàrtich e l'Australia. ël mar ch'a separa sti doi ansem a l'é ciamà Tétis.
Apress, a nòrd la Mérica dël Nòrd as separa da l'Euròpa e, a sud, l'Australia e l'Antàrtich as dëstaco da l'Àfrica. Për finì, na s-ciapura a compariss antra la Mérica dël Sud e l'Àfrica, completand la duvertura dl'océan Atlàntich.

A l'achit ëd l'era primaria ël clima a l'era càud e sech e a l'é probàbil ch'a-i fusso pa 'd calòte glaciaj ai pòlo. Le stragròsse surfasse continentaj dla Pangea a arseivìo pòca pieuva e a j'ero donca motobin sëcche. Le zòne costiere e le region davzin-e ai pòlo a j'ero pi ùmide, con dle fòrte pieuve stagionaj.

Vers 100 milion d'agn fa ël livel dël mar a l'é aussasse d'apopré 200 méter, coatand dle stragròsse surfasse continentaj. L'Euròpa a spariss ëscasi tuta sota j'eve. An cost mar càud e pòch profond as son posasse dë spess seuj ëd giss, ël ròch ch'a l'ha daje ël nòm al perìod dël Cretass.
La fin dl'era scondaria a l'é marcà da në sbassament generalisà dël livel dël mar.

A l'ancamin dl'era scondaria la fàuna terestra a l'era dominà dai rétij mamalian, dont le caraterìstiche a j'ero na via ëd mes antra ij rétij e ij mamìfer. Ël Mesosòich a l'é stàit ël temp dij dinosàur e dj'amonita.