Njuškii siskáldâsân

Jamâmeerâ

Wikipedia:st
Jamâmeerâ
Staatâ IsraelJordania
Čäsuáivi alodâh -430,5 m
Vijđodâh 605[1] km²
Stuárráámus kieŋŋâlvuotâ 298 m
Koskâkieŋŋâlvuotâ 188,4[2] m
Saijaasvuotâ 114[2] km³

Jamâmeerâ

Koordinaateh: 31°31′15″N, 35°29′04″E

Jamâmeerâ (arabiakielân البحر الميت‎, al-Baḥr al-Mayyit teikâ بحر لوط, Baḥr Lūṭ "Loot meerâ", hebreakielân יַם הַמֶּלַח, "sälttimeerâ") lii juvâttemes já uáli sálttáás jävri JordaniaIsrael rääji alne. Ive 2016 ton čäsuáivi lâi 430,5 meetterid merâtääsi vuoluubeln.[3] Tot meerhâš tom, et Jamâmeerâ riddo lii eennâmpáálu ase puoh kieŋâlumos saje.

Šoddâm

[mute | mute käldee]

Jamâmeerâ šoodâi mioseen ääigi. Talle tot uulij tavveen Hulanleevi räi já mäddin suulân 65 km tááláá maadâroobdâst máádás. Ovdil Jamâmeerâ šoddâm Koskâmeerâ lâi olláám tááláá Jamâmeerâ kuávlu räi.[4]

Jiešvyevih

[mute | mute käldee]

Jamâmeerâ lii ohtâ sálttáámuin čäcihámášuumijn maailmist.[5] Ive 2011 ton sálttáásvuotâ lâi 342 g/kg teikâ 34,2 %, mii lii 9,6 kerdid eenâb ko meerâ sálttáásvuotâ.[5] Jamâmeerâ saahâdvuotâ lii 1,24 kg/litter.[6]

Čääsi liegâsvuotâ lii 22–24 cekkid ponneest. Keessiv pajaldâsčääsi liegâsvuotâ paijaan 32–35 ciäkán.[7]

Jamâmeerâst ij lah juvvâdâh. Čääci vuálgá jäävrist lievlistmáin.

Vijđodâh já čäsuáivi alodâh

[mute | mute käldee]

Jamâmeerâ vijđodâh lii kiäppánâm ive 1930 rääjist, ko mittedmeh algii.[3] Čäsuáivi alodâh lii meid muttum.[3]

Ihe Čäsuáivi alodâh (m) Vijđodâh (km2)
1930 -390 1050
1980 -400 680
1992 -407 675
1997 -411 670
2004 -417 662
2010 -423 655
2016 -430,5 605

Šoŋŋâdâh

[mute | mute käldee]

Jamâmeerâ taveoosijn arva koskâmiärálávt suulân 100 mm jyehi ive. Ton maadâoosijn vist jyehi-ivvááš arvemeeri lii tuše 50 mm.[8]

Liegâsvuotâ lii koskâmiärálávt 32–39 cekkid keessiv já 20–23 cekkid tälviv. Jamâmeerâ kuávlu liegâsvuotâulâttâsah láá 47,0 °C keessiv já 5,4 °C tälviv.[9]

Fáádást eres soojijn

[mute | mute käldee]

Käldeeh

[mute | mute käldee]
  1. The Dead Sea is dying fast: Is it too late to save it, or was it always a lost cause? web.archive.org. 22.12.2016. Čujottum 17.4.2024. (eŋgâlâskielân)
  2. 2,0 2,1 Dead Sea Data Summary 2015 www.eingedi.co.il. Čujottum 17.4.2024. (hepreakielân)
  3. 3,0 3,1 3,2 Long-Term Changes in the Dead Sea web.archive.org. 6.11.2018. Čujottum 17.4.2024. (eŋgâlâskielân)
  4. Dead Sea www.britannica.com. 31.3.2024. Čujottum 17.4.2024. (eŋgâlâskielân)
  5. 5,0 5,1 Goetz, P. W. (toim.): Dead Sea, s. 937. The New Encyclopædia Britannica. Vol. 3 (15. riäntu), 1986.
  6. The Dead Sea web.archive.org. 4.11.2013. Čujottum 17.4.2024. (eŋgâlâskielân)
  7. Gertman, Isaac (toim. Bengtsson, Lars & Herschy, Reginald W. & Fairbridge, Rhodes W.): Dead Sea, s. 212–216. Encyclopedia of Lakes and Reservoirs: Springer, 2012. ISBN 978-1-4020-5616-1.
  8. Dead Sea web.archive.org. 20.1.2013. Čujottum 17.4.2024. (eŋgâlâskielân)
  9. Averages and Records for several places in Israel web.archive.org. 14.9.2010. Čujottum 17.4.2024. (hepreakielân)