İçeriğe atla

Ebû Bekir Sûlî

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Ebû Bekr Muhammed b. Yahyâ b. Abdillâh b. Abbâs b. Muhammed b. Sûl-Tegin el-Bağdâdî eş-Şatrancî es-Sûlî
أبو بكر محمد بن يحيى بن العباس الصولي
Doğumy. 870
Gürgan, İran
Ölüm941-948 arası
Basra, Irak
MeslekAbbâsî saray mensubu
Etkin yıllar908 – 941
Dönemİslam'ın Altın Çağı
(Orta Abbâsî dönemi)
Tanınma nedeniÜç Abbasi halifesinin saray arkadaşı: Müktefî, Muktedir ve Râzî ve halife Râzî'nin öğretmeni
Önemli eser(ler)Kitâbü'l-Evrâk
Kitâbü’ş-Şaṭranc

Ebû Bekr Muhammed b. Yahyâ b. Abdillâh b. Abbâs b. Muhammed b. Sûl-Tegin el-Bağdâdî eş-Şatrancî es-Sûlî (Arapça: Arapçaأبو بكر محمد بن يحيى بن العباس الصولي ), (870 Gürgan - 941 ile 948 arasında Basra) bir Türk alimi ve üç Abbâsî halifesi Müktefî, onun halefi Muktedir ve daha sonra, aynı zamanda öğretmenlik yaptığı Râzî'nin saray arkadaşıydı. Ebû Bekir kitap dostuydu, mektuplar yazdı, editör-şair, tarihçi ve bir shatranj oyuncusuydu.[1] Dönemin biyografi yazarı İbnü'n-Nedîm bize onun "erkeksi bir duruşu" olduğunu söyler.[2] [3][4][5][6] En ünlüleri Kitāb al- Awrāq ve Kitāb al-Shiṭranj olmak üzere birçok kitap yazdı.

Ebû Bekir Sûlî, Türk kökenli ünlü bir ailede doğdu, büyük büyükbabası Türk prensi Sul-Tekin ve amcası şair İbrahim ibn el-Âbbas as-Sûlî idi.[7]

Ona hayran olan ve derleme sanatında onu kopyalayan Suli'nin başlıca öğrencilerinden biri olan El-Marzubani, Kitâbu'l-Muvaşşah için Sûlî'nin materyallerinin çoğunu ödünç aldı. Ebu'l-Faraj el-Isbahani, Kitâb al-Aghānī'de malzemesinden kapsamlı bir şekilde yararlandı.[8]

Halife Râzî'nin 940'ta ölümü üzerine Sûlî, Şii sempatisi nedeniyle yeni hükümdarın gözünden düştü ve Âlî hakkında bir pasajdan alıntı yapması kamuda bir skandala neden olduğu için[9] Basra'da saklanarak öldü.[2]

Sûlî, shaṭranj yani “satranç” oyunu hakkında kitaplar yazan bir grup onuncu yüzyıl satranç oyuncusu arasındadır.[n 1][10]

Sûlî'nin kitapları şunlardı:

  • Kitāb al-Shiṭranj al-Nisḥa al-Awala (Arapçaكتاب الشطرنج النسحة الاولة ) 'Satranç, ilk el yazması';
  • Kitāb al-Shiṭranj al-Nisḥa ath-Tānīa (Arapçaكتاب الشطرنج النسحة الثانية ) Satranç, ikinci el yazması; Satranç stratejisi, yaygın satranç açılışları, oyunun ortasındaki standart problemler, açıklamalı son oyunlar ve şövalye turu probleminin bilinen ilk açıklaması üzerine kitap.

902 ile 908 yılları arasında Sûlî, Halife Müktefî ve Bağdat Halifesi'nin sarayında hüküm süren shaṭranj şampiyonu el-Maverdi ile oynadı ve yendi. El-Maverdi'nin kraliyet gözünden düşmesi, Sûlî'nin kazancıydı. Müktefî öldüğünde, Sûlî, sonraki hükümdarlar olan Halife Muktedir'in ve ardından Halife Râzî'nin lütfunu elinde tuttu. Biyografisini yazan İbn Hallikân (ö. 1282), hayattayken bile "Sûlî gibi oynamak" ifadesinin shaṭranj'da büyük bir beceri göstermek olduğunu anlatır. Oyun sonu stratejileri hala incelenmektedir. Dönemin biyografi yazarı, gözleri bağlı satrançtaki becerisinden bahseder. Al-Ṣūlī ayrıca shaṭranj öğretti. Daha sonraki birçok Avrupalı yazar çalışmalarını modern satranç üzerine Sûlî'nin çalışmasına dayandırdı.

Sûlî'nin Elması

[değiştir | kaynağı değiştir]
a b c d e f g h
8 a8 b8 c8 d8 e8 f8 g8 h8 8
7 a7 b7 c7 d7 e7 f7 g7 h7 7
6 a6 b6 c6 d6 e6 f6 g6 h6 6
5 a5 b5 c5 d5 e5 f5 g5 h5 5
4 a4 b4 c4 d4 e4 f4 g4 h4 4
3 a3 b3 c3 d3 e3 f3 g3 h3 3
2 a2 b2 c2 d2 e2 f2 g2 h2 2
1 a1 b1 c1 d1 e1 f1 g1 h1 1
a b c d e f g h
Beyaz hareket eder, Beyaz kazanır

Sûlî'nin "Sûlî'nin Elması" olarak adlandırılan shaṭranj sorunu, bin yıldan fazla bir süredir çözümsüz kaldı.[12] Bu shaṭranj olduğundan, "vezir" çapraz olarak yalnızca tek bir kare hareket edebilen çok zayıf bir taştır. Rakibin bir sonraki hamlede aynısını yapmadığı sürece şah dışındaki tüm taşları ele geçirerek shaṭranj'da kazanmak mümkündür.

Bu kadim konum o kadar zor ki, dünyada benim öğrettiklerimden başka çözebilecek kimse yok. Bunu benden önce kimsenin yaptığından şüpheliyim. Bu, el-Suli tarafından söylendi.

— Sultan Abdülhamid'in kütüphanesinden 12. yüzyıla ait el yazması[13]

David Hooper ve Ken Whyld 1980'lerin ortalarında bu sorunu incelediler ancak çözemediler. Sonunda Rus Büyük Usta Yuri Averbah tarafından çözüldü.[13][14] Çözüm, 1'den başlayarak. Şb4, Hans Ree'nin "Satrancın İnsan Komedyası"nda ve internette verilmektedir.[15][16]

  1. ^ Genellikle shaṭranj olarak yazılan shiṭranj kelimesi, başlangıçta askeri bir terim olan Hintçe chaturanga kelimesinin bozuk bir şeklidir. "Satranç" kelimesi şâh veya şeyh kelimesinden türemiştir.
Özel
  1. ^ Khallikān (Ibn) 1868, s. 70, III.
  2. ^ a b Nadīm (al-) 1970, s. 329.
  3. ^ Yāqūt 1993, s. 136, VI (7).
  4. ^ Mas'ūdī (al-) 1861, s. 161, I.
  5. ^ Yāqūt 1907, s. 2677, Irshād, 1134.
  6. ^ Nadīm (al-) 1970, s. 1105.
  7. ^ Osaulai, Muohammad Ibn Yaohyaa (2015). The Life and Times of Abu Tammam. Library of Arabic Literature. ISBN 9780814760406. 
  8. ^ Ṣūlī (al-) 1936, s. 10.
  9. ^ Nadīm (al-) 1970, s. 330.
  10. ^ a b Nadīm (al-) 1970, s. 341.
  11. ^ Nadīm (al-) 1872, s. 566.
  12. ^ Shenk, David, The Immortal Game: A History of Chess 
  13. ^ a b Damsky, Yakov (2005), The Book of Chess Records, Batsford, ss. 166-167, ISBN 0-7134-8946-4 
  14. ^ Ree, Hans (2000), The Human Comedy of Chess, Access Publishers Network 
  15. ^ DrDave (2013). "Exeter Chess Club blog". 26 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2022. 
  16. ^ John Tromp (2013). "John's Chess Playground". 5 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2022. 
Genel