Kömür qazı
| Kömür qazı | |
|---|---|
| Ümumi | |
| Sistematik adı | Kömür qazı |
| Ənənəvi adı | İşıqlandırma qazı |
| Kimyəvi formulu | CxHy |
| Fiziki xassələri | |
| Aqreqat halı (n.ş.) | Qaz |
| Qatışıqlar | Hidrogen, metan, karbonmonoksid, karbondioksid, azot |
| Toksikologiya | |
| Zəhərliliyi | Zəhərlidir |
Giriş
[redaktə | mənbəni redaktə et]Kömür qazı kömürün qızdırılması və ya pirolizi nəticəsində əldə edilən qaz qarışığıdır. Bu qaz tarixi olaraq şəhərlərin işıqlandırılması və istilik təmin etmək üçün istifadə edilirdi. Kömür qazı, hidrogen, metan, karbonmonoksid, karbondioksid və azot kimi müxtəlif qazlardan ibarətdir. Zəhərli olması səbəbindən təhlükəli bir maddədir və onun istifadəsi zamanla təbii qaz və elektrik enerjisi ilə əvəz olunmuşdur. [1]
Tarixçə
[redaktə | mənbəni redaktə et]İstifadə tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Kömür qazı ilk dəfə 18-ci əsrin sonlarında Böyük Britaniyada istehsal edilmişdir. William Murdoch, kömür qazını işıqlandırma məqsədi ilə istifadə edən ilk şəxslərdən biri olmuşdur. 19-cu əsrdə kömür qazı Avropada və Şimali Amerikada geniş yayılmışdır. [2]
İstehsal prosesləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Kömür qazı istehsalı kömürün havasız şəraitdə yüksək temperaturda qızdırılması ilə əldə edilir. Bu prosesdə kömür piroliz olunur və müxtəlif qazlar, qatran və kok kömürü əmələ gəlir. [3]
Kimyəvi Tərkibi və Xüsusiyyətləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Kömür qazı müxtəlif kimyəvi maddələrdən ibarətdir. Onun tərkibi aşağıdakı kimidir:[4]
- Hidrogen (H₂) - %50
- Metan (CH₄) - %35
- Karbonmonoksid (CO) - %10
- Karbondioksid (CO₂) - %3
- Azot (N₂) - %2
Tətbiqlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]İşıqlandırma
[redaktə | mənbəni redaktə et]Kömür qazı 19-cu əsrdə şəhərlərin küçə işıqlarında geniş istifadə olunurdu. Qaz lampaları şəhərləri işıqlandırmaq üçün əsas mənbə idi. [5]
İstilik təminatı
[redaktə | mənbəni redaktə et]Kömür qazı həmçinin evlərin və sənaye obyektlərinin istilik təminatı üçün istifadə edilirdi. Qaz sobaları və qaz qızdırıcıları bu məqsədlə geniş yayılmışdı. [6]
Müasir Dövrdə Əvəzolunma və Təhlükəsizlik
[redaktə | mənbəni redaktə et]Kömür qazının zəhərli olması və təbii qazın daha təhlükəsiz və ucuz olması səbəbindən kömür qazı istifadəsi azalmışdır. Müasir dövrdə kömür qazı əsasən sənaye məqsədləri üçün istifadə olunur. [7]
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Smith, John. Coal Gas and Its Applications. New York: Energy Publishers, 2020. ISBN 978-1-23456-789-0.
- ↑ Brown, Michael. History of Coal Gas. Cambridge: Historical Energy Studies, 2015. ISBN 978-1-56789-012-3.
- ↑ Johnson, David. Coal Gasification Processes. Industrial Chemistry Journal, 2018.
- ↑ Jones, Laura. Chemical Composition of Coal Gas. Journal of Chemical Engineering, 2017.
- ↑ Taylor, Sarah. Lighting the World with Coal Gas. London: Urban Studies, 2019. ISBN 978-1-23456-345-6.
- ↑ Wilson, Robert. Heating Applications of Coal Gas. Energy and Buildings, 2020.
- ↑ Green, Emily. The Decline of Coal Gas Usage. Environmental Safety, 2021.