Przejdź do zawartości

Cyprysowate

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Cyprysowate
Ilustracja
Cyprys wiecznie zielony
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

nagonasienne

Klasa

iglaste

Rząd

cyprysowce

Rodzina

cyprysowate

Nazwa systematyczna
Cupressaceae Gray
Nat. Arr. Brit. Pl. 2: 222. (1822)[2]
Typ nomenklatoryczny

Cupressus L.[2]

Synonimy
  • Cryptomeriaceae Gorozh.
  • Cunninghamiaceae Siebold & Zucc.
  • Juniperaceae J.Presl & C.Presl
  • Platycladaceae A.V.Bobrov & Melikian
  • Sequoiaceae C.Koch ex Luerss.
  • Taiwaniaceae Hayata
  • Taxodiaceae Saporta
  • Thujaceae Burnett
  • Thujopsidaceae Bessey[2]

Cyprysowate (Cupressaceae Rich. ex Bartl.) – rodzina żywicznych drzew i krzewów nagonasiennych. Obejmuje w zależności od ujęcia około 130 gatunków skupionych w 29–32 rodzajach[2][3]. Rozprzestrzenione są niemal na całym świecie[3], przy czym w Polsce występują naturalnie jedynie gatunki z rodzaju jałowiec (Juniperus)[4]. Zajmują bardzo zróżnicowane siedliska, z wyjątkiem tundry i wilgotnych lasów równikowych, wiele gatunków ma ograniczony zasięg i jest zagrożona wymarciem[5]. Wiele gatunków jest popularnie uprawianych, także w Polsce (np. żywotniki i cyprysiki). Liczne gatunki są ważnym źródłem drewna i żywic[3].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Najczęściej krzewy lub niewielkie drzewa, rzadziej duże drzewa. Końce pędów u niektórych rodzajów są w różnym stopniu spłaszczone i rozgałęzione w jednej płaszczyźnie (Calocedrus, Libocedrus, Thuja). Ulistnione końce pędów u niektórych rodzajów są zrzucane, co przypomina nieco liście złożone (Glyptostrobus, Metasequoia, Taxodium)[3]. W uprawie wiele form uprawnych ma postać karłowych i płożących krzewów[5].
Liście
Pojedyncze, zwykle zimozielone, często dimorficzne. Młode liście szpilkowe, u niektórych gatunków szybko opadają, a liście dojrzałe są łuskowate. Ułożone są na pędzie naprzemianlegle lub w okółkach po 3–4[3], rzadko skrętolegle (Taxodium).
Organy generatywne
Pyłek pozbawiony worków powietrznych powstaje w mikrosporangiach występujących w liczbie od 2 do 10 na odosiowej stronie mikrosporofili. Mikrosporofile zebrane są w drobne szyszkowate strobile na końcach pędów. Makrosporofile (łuski nasienne) zawierają po stronie doosiowej po kilka (2–20) nagich zalążków. Łuski wyrastają naprzeciwlegle lub po 3 w okółkach, nie zachodzą na siebie i zebrane są w zwykle kuliste lub jajowate, drewniejące szyszki, ewentualnie w zmięśniałe szyszkojagody[3][5].

Systematyka i pochodzenie

[edytuj | edytuj kod]
Relacje filogenetyczne w obrębie rodziny

Rodzina obejmuje we współczesnych klasyfikacjach systematycznych dawniej wyodrębniane cypryśnikowate (Taxodiaceae) z 9 rodzajami. Rodzina ta w wyniku analiz filogenetycznych, opartych głównie na badaniach molekularnych, okazała się grupą parafiletyczną, w obrębie której zagnieżdżone były cyprysowate. W tej sytuacji konieczne było dla uzyskania taksonu monofiletycznego złączenie tych rodzin w jeden takson[3][6][7].

Najstarsze skamieniałości rodziny datowane są na 170 milionów lat (szyszka z zachodniej Szkocji)[5].

Relacje filogenetyczne rodziny w obrębie nagonasiennych[2][3]
nagonasienne

sagowcowe




miłorzębowe




sosnowate Pinaceae



gniotowce Gnetales




araukariowce Araukariales


cyprysowce

sośnicowate Sciadopityaceae




cyprysowate Cupressaceae



cisowate Taxaceae








Relacje filogenetyczne w obrębie rodziny[6]
cyprysowate

Cunninghamioideae




Taiwanioideae




Athrotaxidoideae




Sequoioideae




Taxodioideae




Callitroideae



Cupressoideae








Podział na podrodziny i rodzaje[6][7][8]

podrodzina: Cunninghamioideae

podrodzina: Taiwanioideae

podrodzina: Athrotaxidoideae

podrodzina: Sequoioideae

podrodzina: Taxodioideae

podrodzina: Callitroideae

podrodzina: Cupressoideae

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
  2. a b c d e f M.J.M. Christenhusz i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
  3. a b c d e f g h Michael G. Simpson: Plant Systematics. Amsterdam, Boston, Heidelberg, London: Elsevier, Academic Press, 2010, s. 129-141. ISBN 978-0123743800.
  4. Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  5. a b c d Ross Bayton, Simon Maughan: Plant families. A Guide for Gardeners and Botanists. Chicago: The University of Chicago Press, 2017, s. 60–63. ISBN 978-0-226-52308-8.
  6. a b c Gadek, P. A., Alpers, D. L., Heslewood, M. M., & Quinn, C. J. Relationships within Cupressaceae sensu lato: a combined morphological and molecular approach. „American Journal of Botany”. 87, s. 1044–1057, 2000. (ang.). 
  7. a b Farjon A.: Monograph of Cupressaceae and Sciadopitys. London: Royal Botanic Gardens, Kew, 2005. ISBN 1-84246-068-4.
  8. Aljos Farjon: A natural history of conifers. Timber Press, 2008.
  9. a b c d Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 122–576,583–832.