Przejdź do zawartości

Pomorska Brygada Kawalerii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pomorska Brygada Kawalerii
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

1937

Rozformowanie

1939

Nazwa wyróżniająca

Pomorska

Tradycje
Rodowód

XV Brygada Kawalerii
Brygada Kawalerii „Toruń”
Brygada Kawalerii „Bydgoszcz”

Dowódcy
Pierwszy

płk dypl. dr Roman Abraham

Ostatni

płk Adam I Zakrzewski

Działania zbrojne
kampania wrześniowa
bitwa o Pomorze (1–3 IX 1939)
bitwa nad Bzurą (9–18 IX 1939)
Bój pod Uniejowem (9–11 IX 1939)
bój pod Ozorkowem (11–12 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja

garnizon Bydgoszcz

Rodzaj sił zbrojnych

wojsko

Rodzaj wojsk

kawaleria

Podległość

Armia „Pomorze”

Uroczystości Święta Żołnierza 1938 w Wejherowie. Na pierwszym planie z prawej d-ca Pomorskiej Brygady Kawalerii gen. bryg. Stanisław Grzmot-Skotnicki
Pomorska BK w 1938

Pomorska Brygada Kawalerii (Pom. BK) – wielka jednostka kawalerii Wojska Polskiego II RP.

W czasie kampanii wrześniowej brygada walczyła w składzie Armii „Pomorze”. Jej 18 pułk ułanów 1 września wykonał szarżę pod Krojantami. W czasie wycofywania się z kotła świeckiego, brygada poniosła duże straty. W kolejnych dniach weszła w skład grupy kawalerii gen. Grzmota-Skotnickiego. Jej pułki oraz dwie baterie walczyły pod Ozorkowem. Nieliczne jej pododdziały dotarły do Warszawy i weszły w skład zbiorczej Brygady Kawalerii Wielkopolsko-Pomorsko-Podolskiej[1].

Okres międzywojenny

[edytuj | edytuj kod]

Minister spraw wojskowych rozkazem Dep. Dow. Og. 1820. Org. Tj. nadał z dniem 1 kwietnia 1937 roku dotychczasowej BK Bydgoszcz nazwę „Pomorska Brygada Kawalerii”[2].

Organizacja pokojowa brygady

[edytuj | edytuj kod]

Udział w wojnie obronnej 1939

[edytuj | edytuj kod]
PBK walczyła w składzie Armii „Pomorze”

Pomorska Brygada Kawalerii pod dowództwem płk. Adama I Zakrzewskiego wchodziła w skład Grupy Operacyjnej „Czersk” gen. bryg. Stanisława Grzmota-Skotnickiego w Armii „Pomorze”[3]. Otrzymała zadanie opóźniania ruchów nieprzyjaciela poprzez wiązanie go w walce i niszczenie w korytarzu ograniczonym północną granicą działania 15 DP i północną granicą działania armii. Wyznaczono szosy (w rejonie działania brygady): SępolnoKoronowo, ChojniceTucholaChełmno, WięcborkBydgoszcz, Chojnice – Tczew i Kościerzyna – Tczew jako szlaki, wzdłuż których prowadzone miały być działania. Dowódcy brygady zostały podporządkowane bataliony ON w rejonie oraz batalion strzelecki z Chojnic[4].

1 września część 18 pułku Ułanów Pomorskich przeprowadziła pod Krojantami szarżę na odpoczywający około 800-osobowy oddział wojska z niemieckiej 20 Dywizji Piechoty (zmotoryzowanej) gen. por. Mauritza von Wiktorina. Niemcy ponieśli ciężkie straty, całkowitego rozbicia uniknęli jednak dzięki ogniowi broni maszynowej samochodów pancernych ubezpieczających ich postój z pobliskiego lasu. Podczas szarży poległ dowódca pułku płk Kazimierz Mastalerz, dowódca 1 szwadronu rtm. Eugeniusz Świeściak oraz 25 ułanów[5][6].

2 września brygada otrzymała zadanie uderzenia na Koronowo bronione przez niemiecką 3 Dywizję Pancerną gen. por. Leo Geyra von Schweppenburga, mające odciążyć przebijającą się z „korytarza” 9 Dywizję Piechoty. Za cenę dużych strat w starciach pod Polednem, Luszkowem i Topolinkiem dotarła do głównych sił armii. 16 pułk Ułanów Wielkopolskich po dramatycznej walce pod Bukowcem został całkowicie rozbity. 18 pułk Ułanów Pomorskich został rozbity podczas przebijania się ku Wiśle. Pozostałe oddziały, które zdołały wyrwać się z Borów Tucholskich, utworzyły improwizowany oddział i weszły 5 września w skład Grupy Operacyjnej gen. bryg. Juliusza Drapelli. Resztki brygady 9 września brały udział wraz z Podolską Brygadą Kawalerii w bitwie nad Bzurą. Następnie przebiła się do Puszczy Kampinoskiej i wraz z Wielkopolską Brygadą Kawalerii i Podolską Brygadą Kawalerii weszła w skład Zbiorczej Brygady Kawalerii gen. bryg. Romana Abrahama, z którą przebijała się przez Palmiry do Warszawy. Do stolicy weszła 20 września i brała udział w jej obronie aż do kapitulacji 28 września.

Organizacja wojenna brygady we wrześniu 1939

[edytuj | edytuj kod]

Organizacja wojenna brygady we wrześniu 1939. W nawiasach podano nazwę jednostki mobilizującej.

  • Kwatera Główna Pomorskiej Brygady Kawalerii (Dowództwo Pomorskiej BK)
  • 2 pułk szwoleżerów
  • 16 pułk ułanów
  • 18 pułk ułanów
  • 8 pułk strzelców konnych
  • 11 dywizjon artylerii konnej
  • dyon pancerny nr 81 (8 bpanc.)
  • bateria motorowa artylerii plot. 40 mm typ B nr 91 (8 daplot.)
    • dowódca baterii – por. Ryszard Degurski
    • dowódca plutonu – ogn. pchor. / ppor. Augustyn Papaj[7]
  • szwadron kolarzy nr 8 (18 puł.) – por. Tadeusz Rawski
  • szwadron pionierów nr 10
  • szwadron łączności nr 8 (16 puł.) – por. Stefan Tyszko
  • samodzielny pluton karabinów maszynowych nr 8 (8 psk) – NN
  • pluton konny żandarmerii nr 8 (pl. żand. Bydgoszcz) – por. Zabielski
  • poczta polowa nr 114 (Dyrekcja Okręgu Poczt i Telegrafów Lublin)
  • sąd polowy nr 48 (Dowództwo Pomorskiej BK) – kpt. aud. Stanisław Jan Tyrawski
  • drużyna parkowa uzbrojenia nr 841
  • park intendentury typ II nr 841 (szw. zapas. 18 puł.)
  • pluton sanitarny konny typ II nr 88 (16 puł.)
  • kolumna taborowa kawaleryjska parokonna typ I nr 841 (szw. zapas. 2 pszwol.)
  • kolumna taborowa kawaleryjska parokonna typ I nr 842 (szw. zapas. 2 pszwol.)
  • kolumna taborowa kawaleryjska parokonna typ I nr 843 (8 psk)
  • kolumna taborowa kawaleryjska parokonna typ I nr 844 (8 psk)
  • kolumna taborowa kawaleryjska parokonna typ I nr 845 (szw. zapas. 8 psk)
  • kolumna taborowa kawaleryjska parokonna typ I nr 846 (szw. zapas. 8 psk)
  • warsztat taborowy [parokonny] nr 841 (8 psk)

Pododdziały przydzielone:

Obsada personalna Kwatery Głównej we wrześniu 1939

[edytuj | edytuj kod]
  • dowódca brygady – płk kaw. Adam I Zakrzewski
  • szef sztabu – rtm. dypl. kontr. Eugeniusz Kobiaszwili
  • oficer operacyjny – por. kaw. Grzegorz Cydzik
  • oficer informacyjny – rtm. dypl. Bogusław Jerzy Kłoss
  • kwatermistrz – rtm. Jan Bolesław Emich
  • dowódca łączności – kpt. łącz. Aleksy Szczeszek
  • naczelny lekarz – mjr lek. med. Józef Jonscher
  • komendant Kwatery Głównej – mjr st. sp. Oskar Zawadil
  • dowódca szwadronu sztabowego – NN

Obsada personalna dowództwa brygady w latach 1929–1939

[edytuj | edytuj kod]
Dowódcy brygady
Zastępca dowódcy brygady
Szefowie sztabu
  • rtm. dypl. Włodzimierz Kasperski (27 IV - 6 VII 1929 → DOK VIII[8])
  • mjr dypl. art. Włodzimierz Onacewicz (6 VII 1929 - 31 VIII 1931 → dowódca dyonu 2 pac[9])
  • mjr dypl. kaw. Władysław Płonka (1 IX 1931 - 31 X 1932 → oficer sztabu CWK[10])
  • mjr dypl. kaw. Witold II Jabłoński (od 1 XI 1932[11] - 31 X 1934 → DOK IV[12])
  • rtm. dypl. Tadeusz Grzeżułko (od 1 XI 1934[13])
  • mjr / ppłk dypl. kaw. Witold Eugeniusz Sawicki (1935 - 1938 → dyrektor nauk CWKaw.)
  • ppłk dypl. kaw. Kazimierz Maks (1939)
  • rtm. dypl. kontr. Eugeniusz Kobiaszwili
Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939 roku[14][a]
  • dowódca brygady – gen. bryg. Stanisław Grzmot-Skotnicki
  • zastępca dowódcy – płk kaw. Adam I Zakrzewski
  • szef sztabu – ppłk dypl. kaw. Kazimierz Ludwik Maks
  • I oficer sztabu – rtm. dypl. kontr. Eugeniusz Kobiaszwili
  • I oficer sztabu (dubler) – kpt. dypl. art. Eugeniusz Rękosiewicz
  • II oficer sztabu – rtm. adm. (kaw.) Florian Jan Zieliński
  • dowódca łączności – kpt. łączn. Wacław Dramiński
  • oficer intendentury – kpt. int. z wsw Jan Franciszek Gębarowicz

Żołnierze Brygady (w tym OZ) – ofiary zbrodni katyńskiej

[edytuj | edytuj kod]

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego[16]

Nazwisko i imię stopień zawód miejsce pracy / służby (stanowisko) zamordowany
przed mobilizacją we wrześniu 1939
Kisiel-Światołdycz Wilhelm mjr w st. sp. żołnierz zawodowy OZ Pomorskiej BK Katyń
Pręczkowski Władysław por. rez. prawnik OZ Pomorskiej BK Charków
Sędzimir Jan Józef ppor. rez. inżynier rolnik OZ Pomorskiej BK Charków
  1. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[15].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Zawilski 2019 ↓, s. 803.
  2. Dodatek Tajny Nr 3 do Dziennika Rozkazów z 26 marca 1937, poz. 19.
  3. Zakrzewski 1958 ↓, s. 96.
  4. Ciechanowski 1983 ↓, s. 37.
  5. Andrzej Wilczkowski, Anatomia boju, 1992, s. 255-256, ISBN 83-218-0634-1.
  6. 20. Infanteriedivision - Lexikon der Wehrmacht [online], lexikon-der-wehrmacht.de [dostęp 2019-01-11].
  7. Augustyn Papaj. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.11690 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-06-02].
  8. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 6 lipca 1929 roku, s. 200.
  9. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 7 z 23 października 1931 roku, s. 332.
  10. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 9 grudnia 1932 roku, s. 420.
  11. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 9 grudnia 1932 roku, s. 405.
  12. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 22 grudnia 1934 roku, s. 262.
  13. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 22 grudnia 1934 roku, s. 253.
  14. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 543.
  15. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
  16. Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
  • Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 7, Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939: organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1975
  • Konrad Ciechanowski: Armia Pomorze 1939. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1983. ISBN 83-11-06793-7.
  • Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
  • Adam Zakrzewski: Wspomnienia; wrzesień 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1958.
  • Apoloniusz Zawilski: Bitwy polskiego września. Kraków: Znak Horyzont, 2019. ISBN 978-83-240-5692-7.