Przejdź do zawartości

Język gyyz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
ግዕዝ Gəʽ(ə)z
Obszar

Erytrea, Etiopia

Pismo/alfabet

etiopskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
język urzędowy Język liturgiczny w Erytrejskim Kościele Ortodoksyjnym, Etiopskim Kościele Ortodoksyjnym, Kościele katolickim obrządku erytrejskiego, Kościele katolickim obrządku etiopskiego i Felaszowie
UNESCO 6 wymarły
Kody języka
ISO 639-2 gez
ISO 639-3 gez
IETF gez
Glottolog geez1241
Ethnologue gez
GOST 7.75–97 гез 151
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język gyyz (także: geez, ge’ez czyt. giz) – język z grupy etiopskich (etiosemickich), używany w królestwie Aksum w mowie i piśmie od IV wieku. Między XI a XIX wiekiem był to język literacki, obecnie jest jedynie językiem liturgicznym Ortodoksyjnego Kościoła Etiopskiego.

Tradycja etiopska wskazuje na jego pochodzenie od przybyłego z terenów królestwa Saby, posiadającego hegemonię w królestwie Aksum ludu Agazjan.

Ze współcześnie używanych języków największe podobieństwo do gyyz wykazuje język tigrinia, używany na terenach z grubsza pokrywających się z obszarem dawnego królestwa Aksum.

Wyróżnia się trzy okresy rozwoju języka gyyz w literaturze:

  • język inskrypcji aksumskich (do ok. IV w. n.e.)
  • język przekładów z greki (w tym Biblii) sprzed roku 1000
  • język z okresu po roku 1000 – głównie w kronikach cesarskich
 Osobny artykuł: Pismo etiopskie.

Fonetyka

[edytuj | edytuj kod]

Spółgłoski

[edytuj | edytuj kod]
Spółgłoski
wargowe zębowe boczne twardo-
podniebienne
miękko-
podniebienne
labio-
welarne
języczkowe gardłowe krtaniowe
zwarte bezdźwięczne p t k ʾ [ʔ]
dźwięczne b d g [ɡ] [ɡʷ]
emfatyczne [] [] q [q, ] qʷ [qʷ, kʷʼ]
szczelinowe bezdźwięczne f s ś [ɬ] ḫʷ [χʷ] [χ] [ħ] h
dźwięczne z ʿ [ʕ]
emfatyczne [ʦʼ] [ɬʼ]
nosowe m n
półotwarte i płynne w l y [j]
drżące r

System spółgłoskowy gyyzu, podobnie jak innych języków etiopskich, wyróżnia się na tle języków semickich rozwojem spółgłosek labiowelarnych i glottalizowanych (emfatycznych). Charakterystyczny jest również brak [ġ] i [š].

Samogłoski

[edytuj | edytuj kod]

Występuje 7 fonemów samogłoskowych: /a/, /u/, /i/, /ā/, /e/, /ə/, /o/. Nie ma dyftongów. Różnica między /a/ i /ā/ jest iloczasowa.

Akcent

[edytuj | edytuj kod]

Rekonstrukcje systemu akcentowego gyyz są jedynie teoretyczne. Przyjmuje się, że czasowniki akcentowane były na przedostatniej, zaś rzeczowniki na ostatniej sylabie.

Gramatyka

[edytuj | edytuj kod]

Rzeczowniki

[edytuj | edytuj kod]

Większość rzeczowników tworzona jest od trójspółgłoskowego rdzenia przez zastosowanie określonego wzorca samogłoskowego i ewentualnie dołączenie afiksu. Np. wzorzec -a-ā-i służy do tworzenia nazw wykonawców czynności: nagādi „pielgrzym”, sakāri „pijak”.

Występują dwie liczby – pojedyncza i mnoga. Liczba mnoga jest tworzona przez sufiks (np. kāhən „kapłan” > kāhənāt „kapłani”) lub zmianę wokalizacji rdzenia (tzw. liczba mnoga łamana, łac. pluralis fractus np. dəngəl „dziewica” > danāgəl „dziewice”).

Istnieją dwa przypadki określane jako mianownik i biernik. Biernik tworzy się przez dodanie do mianownika końcówki -a.

Nie ma w gyyz kategorii określoności/nieokreśloności ani jej wykładników takich jak np. arabska nunacja.

Fragment Księgi Rodzaju w języku gyyz

Czasowniki

[edytuj | edytuj kod]

Czasowniki gyyz odmieniają się przez liczby i osoby w trzech koniugacjach: dwóch prefiksalnych i jednej sufiksalnej np. nagarku „powiedziałem”, 'anaggər „będę mówił”, 'angər „obym mówił”.

Nie ma w gyyz czasów w indoeuropejskim rozumieniu. Czasowniki wyrażają raczej aspekt dokonany bądź niedokonany czy też jednoczesność lub wielokrotność czynności, a nie umiejscowienie na osi czasu.

Podobnie jak w innych językach semickich czasowniki można modyfikować przez dodanie prefiksu np. od gabra „czynić” mamy: tagabra „być uczynionym”, agbara „kazać zrobić”, astagabra „przykładać się do zrobienia”.

Składnia

[edytuj | edytuj kod]

Zdania z orzeczeniem imiennym tworzone są przy użyciu kopuły wə'ətu o znaczeniu „on, ten”. Zdania proste z orzeczeniem czasownikowym mają szyk VSO.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Witold K. Brzuski. Gramatyka języka gyyz (etiopskiego klasycznego). Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego: Warszawa 1972.
  • В. П. Старинин. Эфиопский язык. Изд. „Наука”: Москва 1967.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]