Hopp til innhald

Hastigheit

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket

Hastigheit eller snøggleik er ein storleik definert posisjonsendring delt på tid. Det vil sei at snøggleik skildrar både fart og retning.

I fysikken skil ein mellom hastigheit som er ein vektoriell storleik og fart som er ein skalar storleik. Farten er absoluttverdien til snøggleiken. I daglegtalen nyttar ein vanlegvis hastigheit og fart om ein annan med same tyding.

Eininga til snøggleik er lengd over tid. SI-eininga er m/s, men km/t og knop er òg vanlege i bruk.

Mange symbol vert nytta til å skildre snøggleik, men v og u er vanlegast (feit skrift er trykt notasjon for vektorar.)

Langs ei rett linje er gjennomsnittshastigheit v gjeven ved

der s er tilbakelagt strekning og t er tida det tar. (legg merke til at langs ei rett linje er snøggleik ein skalar.)

Måling av hastigheit

[endre | endre wikiteksten]

Hastigheit er ein sentral storleik og kan målast på mange måtar. Nokre metodar finn berre absoluttverdien, medan andre målar både fart og retning.

  • Den vanlegaste måten å måle hastigheit på er å ta tida for rørsle mellom to punkter. Målinga er ofte indirekte, slik som speedometer i ein bil som målar omdreiingsfarten på eit hjul eller ein aksling og reknar om til fart på vegen.
  • Hastigheitsmåling ved hjelp av radar bruker dopplereffekten til å rekne ut farten.
  • I fly vart hastigheit målt som skilnaden mellom dynamisk trykk og statisk trykk. Dette gjev eit uttrykk for strøymingshastigheita til lufta kring flyet.
  • I ein ubåt målar ein lineær akselerasjon og rotasjon. Når desse vert målt kontinuerleg kan ein òg rekne seg til hastigheit og posisjon.

Definisjon

[endre | endre wikiteksten]

Den matematiske definisjonen av hastigheit er den tidsderiverte til posisjon r(t), dvs.

Vanleg notasjon for tidsderivasjon er òg . Denne definisjonen gjeld òg når snøggleiken sjølv endrar seg med tida. Skrive ut i kartesiske koordinatar er definisjonen

Rørsle med konstant hastigheit

[endre | endre wikiteksten]

Rørsle med konstant hastigheit v kan skrivast

Sirkelrørsle

[endre | endre wikiteksten]

Ei sirkelrørsle med radius r i xy-planet vert skildra ved

der er vinkelhastigheit. Snøggleiken er gjeven ved den tidsderiverte

det vil si jo større , jo større fart.