Karol XI
![]() | |
In Jehovah sors mea, ipse faciet W Jehowie jest mój los, On będzie działał Factus est Dominus protector meus Zaprawdę Pan moim opiekunem | |
Król Szwecji | |
Okres |
od 13 lutego 1660 |
---|---|
Poprzednik | |
Następca | |
Książę Palatynatu-Dwóch Mostów | |
Okres |
od 13 lutego 1660 |
Poprzednik |
Karol X Gustaw |
Następca |
połączenie z Palatynatem-Dwóch Mostów |
Książę Palatynatu-Dwóch Mostów | |
Okres |
od 11 kwietnia 1681 |
Poprzednik | |
Następca |
Karol XII |
Dane biograficzne | |
Dynastia | |
Data urodzenia | |
Data śmierci | |
Ojciec |
Karol X Gustaw |
Matka | |
Żona | |
Dzieci |
Karol XI Wittelsbach, szw. Karl XI (ur. 24 listopada 1655 w Sztokholmie, zm. 5 kwietnia 1697 tamże) – król Szwecji, książę Bremy i Verden, książę Palatynatu-Dwóch Mostów od 1660.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Dzieciństwo
[edytuj | edytuj kod]![](http://178.128.105.246/host-http-upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/Karl_XI%2C_five_years_old.jpg/180px-Karl_XI%2C_five_years_old.jpg)
Urodził się w 1655 na zamku Trzy Korony w Sztokholmie jako syn Karola X Gustawa króla Szwecji i jego żony Jadwigi Eleonory holsztyńskiej, córki Fryderyka III, księcia holsztyńskiego na Gottorpie. W wieku 4 lat objął formalnie rządy po nagłej śmierci swojego ojca, jednak faktyczna władza znajdowała się w rękach jego matki, pełniącej funkcję regentki, oraz oligarchii magnackiej.
Jako nastolatek Karol wiele uwagi poświęcał się zajęciom sportowym i ćwiczeniom, a jego ulubioną rozrywką było polowanie na niedźwiedzie. Nie przejmował się sprawami związanymi z polityką. Nie interesowała go literatura oraz przejawiał objawy dysleksji[1]. Uchodził według współczesnych mu ludzi za osobę mało wykształconą[potrzebny przypis]. Był zależny od matki i doradców prowadzących w jego imieniu politykę zagraniczną, ponieważ nie znał żadnego języka obcego poza niemieckim, którym władał bardzo słabo[2].
Pierwsze lata panowania
[edytuj | edytuj kod]18 grudnia 1672 został uznany przez szwedzki parlament stanowy – Ståndsriksdagen pełnoletnim, co zapoczątkowało jego bezpośrednie rządy w państwie. Na wiosnę tego samego roku zawarł przymierze królem Francji Ludwikiem XIV Burbonem i w zamian za subwencje na zbrojenia zobowiązał się do pomocy wojskowej na wypadek wojny w Niemczech.
Polityka zagraniczna
[edytuj | edytuj kod]![](http://178.128.105.246/host-http-upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Karl_XI%2C_1655-1697%2C_konung_av_Sverige_%28David_Kl%C3%B6cker_Ehrenstrahl%29_-_Nationalmuseum_-_15129.tif/lossy-page1-180px-Karl_XI%2C_1655-1697%2C_konung_av_Sverige_%28David_Kl%C3%B6cker_Ehrenstrahl%29_-_Nationalmuseum_-_15129.tif.jpg)
Wypełniając postanowienia tego traktatu zaatakował w grudniu 1674 Brandenburgię. Niedługo potem znalazł się w stanie wojny ze sprzymierzeńcami elektora brandenburskiego: Danią i Holandią, co uwikłało Szwecję w walki na kilku frontach. 28 czerwca 1675 roku wojska szwedzkie poniosły klęskę w bitwie pod Fehrbelinem. Po serii klęsk zadanych flocie szwedzkiej przez Duńczyków i Holendrów koło Olandii (1676) i Zelandii (1677) utracił inicjatywę na Morzu Bałtyckim, w efekcie czego w latach 1675-1678 poniósł duże straty terytorialne, głównie na rzecz Brandenburgii, która zajęła całą część szwedzkiego Pomorza Zachodniego z Wołogoszczą, Szczecinem i wyspami Uznam, Wolin i Rugią. Dzięki interwencji dyplomatycznej Francji odzyskał większość utraconych ziem oraz zawarł traktaty pokojowe z Brandenburgią w Saint-Germain-en-Laye (29 czerwca 1679) i Danią w Lund (26 września 1679).
Polityka wewnętrzna
[edytuj | edytuj kod]Niepowodzenia w polityce zagranicznej polegające na prowadzeniu niepomyślnych wojen, pozwoliły Karolowi XI na wprowadzenie w Szwecji rządów absolutnych, które popierali mieszczanie oraz średnia szlachta. W latach 1680–1683 zniósł baronie i hrabstwa, a cały obszar państwa podzielił na mniejsze okręgi (routu), z których każdy był zobowiązany dostarczać jednego żołnierza oraz wyposażyć go w broń[potrzebny przypis]. Ponadto żołnierz dostawał w swoim okręgu kawałek ziemi.
![](http://178.128.105.246/host-http-upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Suecia_3-047_%3B_L%C3%A4ck%C3%B6_slott.jpg/180px-Suecia_3-047_%3B_L%C3%A4ck%C3%B6_slott.jpg)
Przeprowadził przy poparciu niższych stanów rewindykację dóbr królewskich (tzw. wielka redukcja), dzięki czemu ustabilizował finanse. Niedługo potem dokonał reformy systemu finansowego oraz reorganizacji armii.
Ograniczył rolę instytucji stanowych, sejmu i Rady Królestwa, którą przekształcił w Radę Królewską jako doradczy organ panującego. Dążył do pełnej integracji ustrojowej i administracyjnej prowincji szwedzkich, a w przypadku byłych prowincji duńskich i norweskich – Skanii i Blekinge, także narodowej. Za jego panowania założono w 1666 Uniwersytet w Lund.
Małżeństwo i dzieci
[edytuj | edytuj kod]6 maja 1680 poślubił Ulrykę Eleonorę Oldenburg, córkę króla Danii Fryderyka III i Zofii Amalii brunszwickiej. Para miała siedmioro dzieci:
![](http://178.128.105.246/host-http-upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Carl_XI_of_Sweden_grave_2007.jpg/200px-Carl_XI_of_Sweden_grave_2007.jpg)
- Jadwigę Zofię, przyszłą księżną Holstein-Gottorp (1681-1708)
- Karola XII, kolejnego króla Szwecji (1682-1718)
- Gustawa (1683-1685)
- Ulryka (1684-1685)
- Fryderyka (1685-1685)
- Karola Gustawa (1686-1687)
- Ulrykę Eleonorę, również przyszłą królową Szwecji (1688-1741).
Śmierć
[edytuj | edytuj kod]Karol XI skarżył się od 1694 na częste bóle brzucha. Dwa lata później stan zdrowia władcy znacznie się pogorszył, tak że już w lutym 1697 król musiał wracać często do Sztokholmu, gdzie lekarze odkryli, że Karol XI ma duży i twardy guz w brzuchu oraz że są bezsilni i niewiele mogą zrobić, aby go wyleczyć. Dwa miesiące później władca zmarł, a sekcja zwłok wykazała, iż nowotwór rozprzestrzenił się na całą jamę brzuszną. Został pochowany w sztokholmskim kościele Riddarholmen[3].
Genealogia
[edytuj | edytuj kod]Prapradziadkowie |
książę Palatynatu-Zweibrücken |
książę Kleve, Jülich i Bergu |
król Szwecji |
elektor Palatynatu Reńskiego |
książę Szlezwika-Holsztynu-Gottorp |
król Danii |
elektor Saksonii |
książę Prus |
Pradziadkowie |
książę Palatynatu-Zweibrücken |
król Szwecji |
książę Szlezwika-Holsztynu-Gottorp |
elektor Saksonii | ||||
Dziadkowie |
książę Palatynatu-Zweibrücken |
książę Szlezwika-Holsztynu-Gottorp | ||||||
Rodzice |
król Szwecji | |||||||
Karol XI (1655-1697), król Szwecji |
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Lagerqvist, Lars O., Historia Szwecji, przekł. H. Thylwe, Instytut Szwedzki, Sztokholm 2002.
- Kersten A., Historia Szwecji, Ossolineum, Wrocław 1973.
- Słownik władców Europy nowożytnej i współczesnej, pod red. J. Dobosza i M. Serwańskiego, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1998.