Przejdź do zawartości

Polacy w Estonii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Polacy w Estonii
Populacja

1622[1]

Miejsce zamieszkania

Tallinn, Kohtla-Järve, Dorpat

Język

rosyjski 67%
polski 22%
estoński 5%

Religia

katolicyzm 47%
prawosławie 14%
luteranizm 2%

Grupa

Polacy

Polacy w Estonii – polska mniejszość narodowa w Estonii

Historia Polaków w Estonii

[edytuj | edytuj kod]
Miasto Valga otrzymało prawa miejskie w 1584 r. z rąk króla Polski Stefana Batorego

Czasy Rzeczypospolitej Obojga Narodów

[edytuj | edytuj kod]

Historia Polaków na ziemi estońskiej sięga XVI wieku. Południowe tereny obecnej Estonii należały wówczas do Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Administracyjnie były częścią województw parnawskiego i dorpackiego. Parnawa i Dorpat (obecnie Tartu) były najbardziej na północ wysuniętymi miastami wojewódzkimi w historii Polski, a Laiuse było najbardziej na północ położoną siedzibą starostwa. Polscy jezuici założyli kolegium w Dorpacie. Wraz ze zdobyciem miasta przez Szwedów (1625) jezuici zostali jednak z miasta wypędzeni, a kolegium zamknięto[2]. Wśród innych znaczących wydarzeń tego okresu na tym obszarze były zwycięskie bitwy wojny polsko-szwedzkiej, m.in. pod Karksi i Fellinem.

W składzie Imperium rosyjskiego

[edytuj | edytuj kod]

W czasach zaborów, kiedy językiem wykładowym był nie rosyjski, lecz niemiecki, Uniwersytet w Dorpacie ukończyło wielu wybitnych Polaków m.in. Tytus Chałubiński, Konstanty Skirmunt i Bolesław Limanowski. Na uczelni tej pracowało też wielu polskich naukowców. To właśnie w Dorpacie powstała pierwsza polska korporacja akademicka – „Konwent Polonia”. W Dorpacie działały też inne polskie organizacje (m.in. Koło Młodzieży Polskiej, Towarzystwo Teologów Polskich, korporacja akademicka Lutyco-Venedya).

Okres międzywojenny

[edytuj | edytuj kod]

W okresie międzywojennym do Estonii przybyło wielu polskich robotników szukających zatrudnienia w rolnictwie i przemyśle, przede wszystkim w estońskich stoczniach. Polska inteligencja skupiała się w Tallinnie i Dorpacie, gdzie powstały m.in. Związek Narodowy Polaków „Jutrzenka” (1929) i Związek Narodowy Polaków w Estonii (1930). Polką była m.in. pierwsza dama Estonii, żona generała LaidoneraMaria.

W czasach Związku Radzieckiego

[edytuj | edytuj kod]

W czasach radzieckich wielu Polaków przybywało do Estonii z dawnych Kresów Wschodnich w celu poszukiwania pracy w kopalniach łupków bitumicznych oraz instytucjach i zakładach przemysłowych Tallinna, Dorpatu; grupa ta ulegała częściowej asymilacji, ale mimo tego liczba Polaków (notowana przez spisy ludności) dynamicznie wzrastała. Tak spis 1959 odnotował 2256 Polaków, w 1970 już 2651, w 1979 – 2896, w czasie ostatniego spisu ludności w ZSRR 3008 osób.

Po odzyskaniu przez Estonię niepodległości

[edytuj | edytuj kod]
Dynamika populacji Polaków w Estonii według spisów narodowych

Sytuacja Polaków w Estonii zmieniła się po upadku ZSRR i odzyskaniu przez Estonię niepodległości. Już pierwszy w Estonii niezależnej spis narodowy odnotował gwałtowny spadek populacji Polaków: w porównaniu do spisu 1989 liczba Polaków skurczyła się z 3008 os. (w 1989) do 2193 (w 2000)[3], czyli o 27,1%. Kurczenie się populacji Polaków trwało też w 2000–2011 kiedy populacja polska spadła do poziomu sprzed ponad pięćdziesięciu lat (o 46,1% mniej od 1989). Według estymacji bieżących liczba Polaków 1 stycznia 2012 miała być 1 972[4], ale spis narodowy na 31 grudnia 2011 odnotował tylko 1622 Polaków[1] (o 17,7% mniej od estymacji bieżących oraz o 26,0% mniej od ostatniego spisu z 2000). Spadek populacji polskiej w Estonii został spowodowany przez szereg przyczyn, w tym emigracja z Estonii związana z problemami w otrzymaniu obywatelstwa estońskiego dla ludności napływowej (do której według ustawodawstwa Estonii należy większość tamtejszych Polaków) i związanymi z tym trudnościami integracji do społeczeństwa estońskiego. Część Polaków, którzy posiadają obywatelstwo Estonii wyjechała do innych krajów UE. Ujemny przyrost naturalny oraz asymilacja też miały wpływ na zmniejszenie się liczby Polaków w Estonii.

Rozmieszczenie

[edytuj | edytuj kod]

Według statystyk bieżących w Estonii największym skupiskiem Polaków jest stolica Tallinn gdzie mieszka prawie połowa populacji polskiej Estonii, drugie duże skupisko Polaków to północno-wschodnia prowincja Ida Viru (prawie ćwierć populacji polskiej Estonii).

region spis 1989[5] % od populacji
Polaków
spis 2000 % od populacji
Polaków
spis 2011 % od populacji
Polaków
Prowincja Harju 1523 50,6 1 156 52,7 982 59,0
w tym Tallinn 1240 41,2 936 42,7 768 46,2
Maardu b.d. b.d. 93 4,2 86 5,2
Virumaa Wschodnia 714 23,7 529 24,1 353 21,2
w tym Kohtla-Järve b.d. b.d. 280 12,8 174 10,5
Narwa b.d. b.d. 127 5,8 95 5,7
Prowincja Tartu 207 6,9 160 7,3 109 6,6
w tym Dorpat b.d. b.d. 137 6,2 92 5,5
Prowincja Lääne Viru 136 4,5 91 4,2 54 3,2
Prowincja Pärnu 109 3,6 83 3,8 47 2,8
w tym Parnawa b.d. b.d. 60 2,7 35 2,1
ESTONIA 3008 100,0 2193 100,0 1664 100,0

Religia

[edytuj | edytuj kod]

Katolicyzm jest wyznawany przez 47% Polaków w Estonii, ok. 14% Polaków wyznaje prawosławie, ok. 3% stanowią protestanci, ok. 0,9% to Świadkowie Jehowy. Reszta Polaków nie zdefiniowała religii lub jest niewierząca.

Stosunek do religii Polaków w Estonii
(według spisu 2000.)
stosunek do religii mężczyźni % kobiety % razem %
katolicy 304 36,9 563 47,0 867 42,9
prawosławni 68 8,3 139 11,6 207 10,2
luteranie 6 0,7 27 2,3 33 1,6
inni protestanci 10 1,2 26 2,2 36 1,8
muzułmanie 0 0 1 0,1 1 0,0
inne religie 0 0 1 0,1 1 0,0
religia nieznana 4 0,5 4 0,3 8 0,4
nie posiada religii 185 22,5 193 16,1 378 18,7
ateiści 49 5,9 32 2,7 81 4,0
nie w stanie zdefiniować religię 97 11,8 112 9,3 209 10,3
odmówili odpowiedzi 40 4,9 48 4,0 88 4,4
stosunek do religii nieznany 61 7,4 52 4,3 113 5,6
RAZEM 824 100,0 1198 100,0 2022 100,0
Stosunek do religii Polaków w Estonii
(według spisu 2011, osoby w wieku powyżej 15.[6])
stosunek do religii mężczyźni % kobiety % razem %
katolicy 276 43,7 466 48,7 742 46,7
prawosławni 82 13,0 132 13,8 214 13,5
luteranie 8 1,3 23 2,4 31 2,0
Świadkowie Jehowy 0 0 14 1,5 14 0,9
zielonoświątkowcy 1 0,2 3 0,3 4 0,3
staroobrzędowcy 2 0,3 3 0,3 5 0,3
inne religie 14 2,2 14 1,5 28 1,8
religia nieznana 0 0 1 0,1 1 0,1
nie posiada religii 136 21,5 139 14,5 275 17,3
nie w stanie zdefiniować religię 97 11,8 112 9,3 209 10,3
odmówili odpowiedzi 100 15,8 141 14,7 241 15,2
stosunek do religii nieznany 13 2,1 20 2,1 33 2,1
RAZEM 632 100,0 956 100,0 1588 100,0

Języki

[edytuj | edytuj kod]
Język ojczysty Polaków w Estonii według spisów narodowych

Polacy w Estonii mówią głównie w języku rosyjskim (67%), polskim (22%), estońskim (5%). Pozostałe 8% Polaków mówi w językach białoruskim, ukraińskim, litewskim, łotewskim i innych.

W Estonii powojennej spisy powszechne 1959–1989 notowały wysoki i wzrastający stopień asymilacji językowej Polaków w Estonii: odsetek Polaków z polskim językiem ojczystym spadł z 39% do 20%, jednocześnie zmniejszyła się ich liczba bezwzględna z 872 os. do 601 os. Natomiast wzrastał odsetek Polaków z rosyjskim językiem ojczystym: z 39% do 63%, w liczbach bezwzględnych z 876 osób do 1906 osób, tym niemniej zachowujących autoidentyfikację polską.

Spadek odsetka (z 17% do 8%) oraz liczby bezwzględnej (z 373 do 250 osób) Polaków z estońskim językiem ojczystym może świadczyć o częściowej zmianie identyfikacji etnicznej z polskiej na estońską.

W Estonii niezależnej w okresie pomiędzy spisem 1989 i 2000 zaszły znaczne zmiany w liczebności Polaków z rosyjskim językiem ojczystym: spadek z 1906 do 1338 osób (z 63% do 61%); jednym z głównych czynników tego procesu była emigracja z Estonii części Polaków którzy nie mieli prawa do otrzymania obywatelstwa estońskiego (w tym okresie masowa emigracja z Estonii była typowa dla ludności napływowej). Zmalała prawie dwukrotnie liczba Polaków z estońskim językiem ojczystym (z 250 do 133 osób), oraz odsetek (z 8% do 6%); jednym z głównych czynników była zmiana autoidentyfikacji etnicznej tej części Polaków, która została już lingwistycznie zasymilowana przez Estończyków.

Język ojczysty Polaków w Estonii
(według spisów narodowych)
Język ojczysty 1959 % 1970 % 1979 % 1989 % 2000 % 2011 %
polski 872 38,65 800 30,18 642 22,16 601 19,98 539 24,58 367 22,06
estoński 373 16,53 305 11,51 331 11,43 250 8,31 133 6,06 85 5,11
rosyjski 876 38,83 1 337 50,43 1 707 58,92 1 906 63,36 1 338 61,01 1 110 66,71
inne 135 5,98 209 7,88 217 7,49 251 8,34 183 8,34 102 6,13
RAZEM 2256 100,00 2651 100,00 2897 100,00 3008 100,00 2193 100,00 1664 100,00

Kolejny spis powszechny 2011 roku odnotował spadek o 32% liczebności Polaków z językiem ojczystym polskim – z 539 do 367, jednocześnie zmalał ich odsetek z 25% do 22%; nadal kurczyła się liczba Polaków z estońskim językiem ojczystym (z 133 do 85) i ich odsetek (z 6% do 5%). Natomiast odsetek Polaków z językiem ojczystym rosyjskim wzrósł z 61% do 67%.

Działalność polonijna

[edytuj | edytuj kod]
Ambasada RP w Tallinnie

Obecnie działa Związek Polaków w Estonii oraz Stowarzyszenie „Polska-Estonia”. Działalność polskich stowarzyszeń kulturalnych jest ważna m.in. ze względu na fakt, że większość zamieszkałych w Estonii Polaków nie zna języka polskiego.

W Tallinnie polskojęzyczne nabożeństwa katolickie są odprawiane w Katedrze Świętych Apostołów Piotra i Pawła[7].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]