Mont d’an endalc’had

Iridiom

Eus Wikipedia
Iridiom
OsmiomIridiomPlatin
Rh
Ir
Mt
Taolenn beriodek, Iridiom
Perzhioù hollek
Niver atomek 77
Rummad kimiek Metaloù ardreuzat
Strollad 9
Trovezh 6
Bloc'h d
Tolz atomek 192,217
Aozadur elektronek
[Xe] 4f14 5d7 6s2
Dasparzh an elektronoù : 2, 8, 18, 32, 15, 2
Perzhioù atomek
Niver oksidadur + 4
Tredanleiegezh 2,20 (Skeul Linus Pauling)
Gremmoù ionadur 1 : 865,180 kJ/mol
Skin atomek 213 pm
Skin kenamsav 132 pm
Skin Van der Vaals (stlenn ebet)
Perzhioù fizikel
Arvez Kaled
Douester (≈20 °C) 22,550 g/cm3
Teuzverk 2 446 °C
Bervverk 4 428 °C
Tredanharzusted 47,1 nΩ•m (e 20 °C)
Neuz an elfenn

Un elfenn gimiek eo an iridiom ; Ir eo e arouez kimiek, 77 e niver atomek ha 192,217 e dolz atomek. Ur metal ardreuzat eo, eus familh ar platin[1].

E 1803, ar c'himiour saoz Smithson Tennant a lakaas platin da zileizhiñ en dour real (HNO3 + 3HCl), ha merzout a reas e chome darn eus ar metal hep dileizhiñ. Heñvel a oa c'hoarvezet gant kimiourien all c'hoazh, o devoa lavaret e oa grafit eus an nemorant. Smithson Tennant e soñjas dezhañ e oa un dra bennak all koulskoude, ha dre arnodiñ gant trenkennoù ha bazennoù e teuas a-benn da rannañ an nemorant e div elfenn vetalek nevez, a anvas iridium hag osmium.
Eus hini Iris (doueez), doueez Hellaz ar ganevedenn, e teu anv an iridiom en abeg da livioù e haloù.

Pelloc'h eget S. Tennant ez eas ur strollad kimiourien, ar Saoz Sir Humphry Davy en o zouez, pa zeujont a-benn e 1813 da brouiñ e c'hall an iridiom teuziñ evel ar metaloù all dre e lakaat en ur red-tredan galloudus ganet gant ur niver bras a zaspugneroù.[2]

Kenderc'hadur

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Diwar kenderc'hadur an nikel hag ar c'houevr e teu an iridiom a vez arveret. E Suafrika, e Rusia, e Kanada hag e Stadoù-Unanet Amerika eo e kenderc'her ar muiañ ag iridiom. War-dro 2,3 tonennad a voe kenderc'het e 2011[3].

Ur metal kalet-kenañ liv an argant eo an iridiom. An eil elfenn stabil stankañ eo, goude an osmiom. Puzuilh eo daoust d'e zouester.

Ar metal diaesañ da zaskrignat eo an iridiom, zoken e gwrezverkoù ken uhel ha 2 000 °C e talc'h ouzh an dour real (HNO3 + 3Hcl), an trenkennoù, ar metaloù all en o stumm teuz, ar silikatoù. Gant halogenoù, ar fluor dreist-holl, ha lod haloù evel NaCN ha KCN e c'hall bezañ daskrignet koulskoude.
Kalz dazgweredusoc'h eo an iridiom en e stumm bruzunet-tanav, tu zo da lakaat tan da begañ ennañ.

Daou izotop naturel zo d'an iridiom, Ir-191 (37,3 % eus an Ir a gaver war an Douar) hag Ir-193 (62,7 %). Tremen 30 skinizotop zo bet kevanaozet, er skalfad 164Ir — 199Ir, an hini stabilañ o vezañ Ir-192 gant un hanter-vuhez a 73,827 devezh.

Izotopoù stabilañ an iridiom
Izotop % en natur Hanter-vuhez
188Ir kevanaozet >1,73 devezh
189Ir kevanaozet 13,2 devezh
190Ir kevanaozet 11,8 devezh
191Ir 37,3 stabil, 114 neutron
192Ir kevanaozet 73,827 devezh
193Ir 62,7 stabil, 116 neutron
194Ir kevanaozet 19,3 eurvezh

Abalamour d'e galeter ha d'e harzder ouzh an daskrignat e gwrezverkoù uhel ez implijer an iridiom war meur a dachenn. Alies e vez kendeuzet gant platin, titaniom pe osmiom.

  1. 44Ru, 45Rh, 46Pd, 76Os ha 78Pt e-unan eo ar familh.
  2. Royal Society of Chemistry (en) Liamm oberiant 11 KZU 12
  3. The Adits Funds (en) Liamm oberiant 11 KZU 12
Kimiezh | Elfennoù kimiek

Rolloù hervez an arouez ~ hervez an anvTaolenn beriodek
Taolennoù an izotopoù rannet ~ klok