Przejdź do zawartości

X-SAMPA

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

X-SAMPA (ang. Extended Speech Assessment Methods Phonetic Alphabet) – alfabet fonetyczny stworzony w 1995 roku przez londyńskiego profesora Johna C. Wellsa(inne języki). W przeciwieństwie do IPA jest on całkowicie kompatybilny z ASCII, co ułatwia pisanie na typowej klawiaturze komputera osobistego.

Prekursorem X-SAMPA była SAMPA(inne języki), w której symbole miały różne znaczenie w zależności od języka.

Symbole

[edytuj | edytuj kod]

Małe litery

[edytuj | edytuj kod]
X-SAMPA IPA Opis Przykłady
a samogłoska otwarta przednia niezaokrąglona polskie dama ["dama], hiszpańskie padre ["paD4e]
b spółgłoska zwarta dwuwargowa dźwięczna polskie brat [brat], francuskie bon [bO~]
b_< spółgłoska iniektywna dwuwargowa dźwięczna sindhi ɓarʊ [b_<arU]
c spółgłoska zwarta podniebienna bezdźwięczna węgierskie latyak ["lAcAk]
d spółgłoska zwarta dziąsłowa dźwięczna polskie dom [dOm], francuskie doigt [dwa]
d` spółgłoska zwarta z retrofleksją dźwięczna szwedzkie hord [hu:d`]
d_< spółgłoska iniektywna dziąsłowa dźwięczna sindhi ɗarʊ [d_<arU]
e samogłoska półprzymknięta przednia niezaokrąglona polskie wieś [v_jes\]
f spółgłoska szczelinowa wargowo-zębowa bezdźwięczna angielskie five [faIv], polskie fan [fan]
g spółgłoska zwarta miękkopodniebienna dźwięczna polskie grób [grup], francuskie longue [lO~g]
g_< spółgłoska iniektywna miękkopodniebienna dźwięczna sindhi ɠəro [g_<@ro]
h spółgłoska szczelinowa krtaniowa bezdźwięczna angielskie house [haUs]
h\ spółgłoska szczelinowa krtaniowa dźwięczna czeskie hrad [h\rat]
i samogłoska przymknięta przednia niezaokrąglona polskie wino [vinO], hiszpańskie si [si]
j spółgłoska półotwarta podniebienna angielskie yes [jEs], polskie ja [ja]
j\ spółgłoska szczelinowa podniebienna dźwięczna nowogreckie γειά [j\a]
k spółgłoska zwarta miękkopodniebienna bezdźwięczna polskie kot ["kOt], hiszpańskie carro ["kar:o]
l spółgłoska boczna dziąsłowa angielskie lay [leI], polskie lód [lut]
l` spółgłoska boczna półotwarta z retrofleksją szwedzkie sorl [so:l`]
l\ spółgłoska boczna uderzeniowa dziąsłowa japońskie ramen [l\ameN]
m spółgłoska nosowa dwuwargowa polskie mysz [m1S]
n spółgłoska nosowa dziąsłowa polskie nos [nOs]
n` spółgłoska nosowa z retrofleksją szwedzkie hörn [h2:n`]
o samogłoska półprzymknięta tylna zaokrąglona francuskie gros [gRo]
p spółgłoska zwarta dwuwargowa bezdźwięczna polskie pan ["pan]
p\ spółgłoska szczelinowa dwuwargowa bezdźwięczna japońskie fuku [p\M_0kM]
q spółgłoska zwarta języczkowa bezdźwięczna arabskie qasbah ["qAs_?ba]
r spółgłoska drżąca dziąsłowa polskie rower ["rOvEr], hiszpańskie rey [rej]
r` spółgłoska uderzeniowa z retrofleksją hindi baā [b@r`A:]
r\ spółgłoska półotwarta dziąsłowa angielskie (brytyjskie) red [r\Ed]
r\` spółgłoska półotwarta z retrofleksją angielskie (amerykańskie) red [r\`Ed]
s spółgłoska szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna angielskie seem [si:m], polskie sesja ["sEsja]
s` spółgłoska szczelinowa z retrofleksją bezdźwięczna szwedzkie mars [mas`]
s\ spółgłoska szczelinowa dziąsłowo-podniebienna bezdźwięczna polskie świerszcz [s\v'erStS]
t spółgłoska zwarta dziąsłowa bezdźwięczna angielskie stew [stu:], polskie tuja ["tuja]
t` spółgłoska zwarta z retrofleksją bezdźwięczna szwedzkie mört [m2t`]
u samogłoska przymknięta tylna zaokrąglona polskie suka ["suka]
v spółgłoska szczelinowa wargowo-zębowa dźwięczna polskie walka ["valka],
v\ (lub P) spółgłoska półotwarta wargowo-zębowa niderlandzkie west [v\Est]/[PEst]
w spółgłoska półotwarta wargowo-miękkopodniebienna angielskie west [wEst], polskie auto ["awtO]
x spółgłoska szczelinowa miękkopodniebienna bezdźwięczna polskie loch [lOx]
x\ spółgłoska szczelinowa zadziąsłowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna szwedzkie sjal [x\A:l]
y samogłoska przymknięta przednia zaokrąglona francuskie tu [ty] niemieckie über ["y:b6]
z spółgłoska szczelinowa dziąsłowa dźwięczna polskie zoo [zO:], francuskie azote [a"zOt]
z` spółgłoska szczelinowa z retrofleksją dźwięczna mandaryńskie rang [z`aN]
z\ spółgłoska szczelinowa dziąsłowo-podniebienna dźwięczna polskie źrebak ["z\rEbak]

Wielkie litery

[edytuj | edytuj kod]
X-SAMPA IPA Opis Przykłady
A samogłoska otwarta tylna niezaokrąglona angielskie father ["fA:D@(r\)]
B spółgłoska szczelinowa dwuwargowa dźwięczna hiszpańskie lavar [la"Ba4]
B\ spółgłoska drżąca dwuwargowa
C spółgłoska szczelinowa podniebienna bezdźwięczna niemieckie ich [IC], polskie [CistOrja]
D spółgłoska szczelinowa międzyzębowa dźwięczna angielskie then [DEn]
E samogłoska półotwarta przednia niezaokrąglona polskie sen [sEn], angielskie met [mEt]
F spółgłoska nosowa wargowo-zębowa angielskie emphasis ["EFf@sIs]
G spółgłoska szczelinowa miękkopodniebienna dźwięczna nowogreckie γωνία [Go"nia], polskie niechby [JEGb1]
G\ spółgłoska zwarta języczkowa dźwięczna eskimoskie nirivvik [niG\ivvik]
G\_< spółgłoska iniektywna języczkowa dźwięczna mam ʛa [G\_<a]
H spółgłoska półotwarta wargowo-podniebienna francuskie huit [Hi]
H\ spółgłoska szczelinowa nagłośniowa bezdźwięczna  
I samogłoska prawie przymknięta przednia scentralizowana niezaokrąglona angielskie kit [kIt]
I\ samogłoska prawie przymknięta centralna niezaokrąglona walijskie ysgrifenidd [@sgri"venI\D]
J spółgłoska nosowa podniebienna hiszpańskie año ["aJo], polskie koń [kOJ]
J\ spółgłoska zwarta podniebienna dźwięczna węgierskie egy [EJ\]
J\_< spółgłoska iniektywna podniebienna dźwięczna sindhi ʄaro [J\_<aro]
K spółgłoska boczna szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna walijskie llaw [KaU]
K\ spółgłoska boczna szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna mongolskie долоо [tOK\O:]
L spółgłoska boczna półotwarta podniebienna włoskie famiglia [fa"miLa], hiszpańskie (kastylijskie) llamar [La"mar],
L\ spółgłoska boczna półotwarta miękkopodniebienna
M samogłoska przymknięta tylna niezaokrąglona tureckie kırk [kM4k]
M\ spółgłoska półotwarta miękkopodniebienna hiszpańskie fuego ["fweM\o]
N spółgłoska nosowa miękkopodniebienna angielskie thing [TIN], polskie ręka [rENka]
N\ spółgłoska nosowa języczkowa japońskie san [saN\]
O samogłoska półotwarta tylna zaokrąglona polskie noc [nOts]
O\ mlask dwuwargowy  
P (lub v\) spółgłoska półotwarta wargowo-zębowa niderlandzkie west [PEst] / [v\Est],
Q samogłoska otwarta tylna zaokrąglona angielskie (brytyjskie) lot [lQt]
R spółgłoska szczelinowa języczkowa dźwięczna francuskie roi [Rwa]
R\ spółgłoska drżąca języczkowa arystokratyczne” lub „paryskier
S spółgłoska szczelinowa zadziąsłowa bezdźwięczna polskie szop [SOp]
T spółgłoska szczelinowa międzyzębowa bezdźwięczna angielskie thin [TIn]
U samogłoska prawie przymknięta tylna scentralizowana zaokrąglona angielskie foot [fUt]
U\ samogłoska prawie przymknięta centralna zaokrąglona  
V samogłoska półotwarta tylna niezaokrąglona angielskie strut [str\Vt]
W spółgłoska szczelinowa wargowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna angielskie (szkockie) when [WEn]
X spółgłoska szczelinowa języczkowa bezdźwięczna nuxálk kaxims [kaXims]
X\ spółgłoska szczelinowa gardłowa bezdźwięczna arabskie <ح>ha’ [X\A:]
Y samogłoska prawie przymknięta przednia scentralizowana zaokrąglona niemieckie hübsch [hYpS]
Z spółgłoska szczelinowa zadziąsłowa dźwięczna polskie żaba ["Zaba]

Inne symbole

[edytuj | edytuj kod]
X-SAMPA IPA Opis Przykłady
. granica sylaby  
" akcent  
% akcent poboczny  
' (lub _j) palatalizacja  
: samogłoska długa  
:\ samogłoska półdługa w języku estońskim kontrastuje zarówno z krótką jak i długą
-   separator  
@ szwa angielskie arena [@"r\i:n@]
@\ samogłoska półprzymknięta centralna niezaokrąglona paicĩ kɘ̄ɾɘ̄ [k@\_M4@\_M]
{ samogłoska prawie otwarta przednia niezaokrąglona angielskie trap [tr\{p]
} samogłoska przymknięta centralna zaokrąglona szwedzkie sju [x\}:]; angielskie (Estuary English i australijskie) boot [b}:t]
1 samogłoska przymknięta centralna niezaokrąglona polskie ryba [”r1ba]
2 samogłoska półprzymknięta przednia zaokrąglona francuskie deux [d2]
3 samogłoska półotwarta centralna niezaokrąglona angielskie (brytyjskie) nurse [n3:s]
3\ samogłoska półotwarta centralna zaokrąglona irlandzkie tomhail [t3\:l_j]
4 spółgłoska uderzeniowa dziąsłowa hiszpańskie pero ["pe4o], angielskie (amerykańskie) better ["bE4@`]
5 spółgłoska półotwarta boczna zębowa welaryzowana polskie (sceniczne) łapa ["5apa]
6 samogłoska prawie otwarta centralna niemieckie besser ["bEs6], angielskie (australijskie) mud [m6d]
7 samogłoska półprzymknięta tylna niezaokrąglona estońskie kõik [k7ik]
8 samogłoska półprzymknięta centralna zaokrąglona szwedzkie buss [b8s]
9 samogłoska półotwarta przednia zaokrąglona francuskie neuf [n9f], duńskie drømme [dR9m@]
& samogłoska otwarta przednia zaokrąglona
? zwarcie krtaniowe angielskie (cockney) bottle ["bQ?l]
?\ spółgłoska szczelinowa gardłowa dźwięczna arabskie ع (`ayn) [?\Ajn]
*   łącznik  
/   nieokreślona samogłoska  
<\ spółgłoska szczelinowa nagłośniowa dźwięczna  
<...> &nbsp; notacja niesegmentalna  
>\ spółgłoska zwarta nagłośniowa  
^ upstep  
! downstep  
!\ mlask zadziąsłowy  
| poboczna grupa intonacyjna  
|\ mlask zębowy  
|| główna grupa intonacyjna  
|\|\ mlask boczny dziąsłowy  
=\ mlask podniebienny  
-\ znak łączący  

Znaki diakrytyczne

[edytuj | edytuj kod]
X-SAMPA IPA Opis
_" centralizacja
_+ przesunięcie języka do przodu
_- przesunięcie języka do tyłu
_/   ton wznoszący
_0 bezdźwięczność
_<   spółgłoska iniektywna
= (lub _=) spółgłoska zgłoskotwórcza
_> spółgłoska ejektywna
_?\ faryngalizacja
_\   ton opadający
_^ samogłoska niezgłoskotwórcza
_} spółgłoska zwarta bez plozji
` retrofleksja, na przykład t` = ʈ ; po samogłosce – rotacyzacja
~ (lub _~) nazalizacja
_A uniesiona nasada języka
_a spółgłoska apikalna
_B szczególnie niski ton
_B_L ton niski wznoszący
_c mniejsze zaokrąglenie warg
_d spółgłoska zębowa
_e welaryzacja lub faryngalizacja
<F> opadająca intonacja w zdaniu
_F ton opadający
_G welaryzacja
_H ton wysoki
_H_T ton wysoki wznoszący
_h przydech
_j (lub ') palatalizacja
_k creaky voice
_L ton niski
_l plozja boczna
_M ton średni
_m spółgłoska laminalna
_N spółgłoska językowo-wargowa
_n plozja nosowa
_O większe zaokrąglenie warg
_o obniżenie języka
_q cofnięta nasada języka
<R> wznosząca intonacja w zdaniu
_R ton wznoszący
_R_F ton opadająco-wznoszący
_r uniesienie języka
_T szczególnie wysoki ton
_t dysząca dźwięczność
_v dźwięczność
_w labializacja
_X szczególnie krótka samogłoska
_x zbliżenie do szwy

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]